Page 93 - 3_2019
P. 93
Хорижий филология №3, 2019 йил
тилга қўшилиб муддаонинг мўъжаз, этадилар: ―гумон иймондан ажратади‖
самимий ва тасвирбоб бўлишига имконият деганлар, шунинг учун уларнинг ҳаммаси
яратиб беради. С.Айний асарларидаги кофирга айланганлар (Дохунда, саҳ 305).
кўплаб фразеологик бирликлар унинг ―Бузоқ мих устидан учиб ўтади‖. Сенинг
туғилган ўлкаси – Бухоро шевасидан амиринг унинг олдида қандай куч ва
олингандир. Уларнинг баъзиларини манзалатга эга, унинг бир губернаторидан
келтириш мақсадга мувофиқдир: кишт ҳам эмас, ―бузоқ мих устидан учади‖
емоқ (кишт хўрдан) – ҳукумат ѐхуд бирон деганларидай Николай устидан учарди,
шахс томонидан бирон кишининг таъқиб энди у ишсиз қолганда, унинг гапига ким
этилиши: Агар мен туманда бирон кишт ҳам қулоқ соларди (Дохунда, 223 бет).
есам, Бухорога қолиб бориб шу Махдуми ―Гуруч давлатидан курмак сув
араб ҳужрасида яшириниб ѐтар едим; ичади‖. Яхши, сиз емайдиган бўлсангиз
мурч емоқ – алданганлик маъносида. Мен мен ей, - деб катта хотин набботли
мурч емасдан ―мурч еган эдим‖ ; ―накав пиѐлани олдидан олиб илова қилди, -
юки‖ С.Айнийнинг ўзи бу иборани шундай амалда келин учун юборган бўлсалар ҳам
шарҳлаган: халқ истилосини бирон кишига ―Гуруч давлатидан курмак сув ичади‖
гапирсангиз худди зарар кўрадигандай деган гаплар бор (Ятим, 12 бет).
озгина гапга жаҳли чиқиб ғазабланади, шу Таъкидлаш жоизки, устоз С.Айний
накав юки дейилади. Мисол: ―накав юки‖, бу каби зарбулмасал ва мақолларни
―ҳарина‖ сўзи билан маънодош сифатида ишлатиш жараѐнида ўзининг ѐзувчилик
келтирилиши Қори ишкамба (қоринли) маҳоратидан унумли фойдаланиб, баъзида
нинг ҳажвий хусусиятларини фош этишда гапнинг таъсир қувватини ошириш
муҳим роль ўйнаган.‖Накав юки‖ одами мақсадида, баъзида салбий ва ижобий
билан танишиш фикрини кўнглимдан персонажлар нутқидан уларнинг сурат ва
чиқариб ташлаб ўз йўлимдан кетдим. сийратларини очиб бериш мақсадида ўз
Бу ва шунга ўхшаш ибораларни ўрнида ишлатган. Шу билан бирга
Айний ўз мақсади йўлида манфий асарлари тилига мукаммал даражада
персонажларнинг кирдикорларини фош сайқал бера олган.
этиш ѐхуд бирон нохуш ҳодиса Бизга маълумки, С.Айний асарлари
моҳиятини ечиб бериш учун уларнинг фразеологик бирликлари турли
маънодош вариантларига имтиѐз берган. манбалардан олинган, зеро улар адибнинг
5. Зарбулмасал, мақол ва етук мутафаккир, буюк маҳорат эгаси
шоҳбайтлар классик ашъоридан. эканлигидан ҳамда унинг асарлари
Зарбулмасал ва мақоллар халқ оғзаки тилининг беқиѐслигидан далолатдир.
ижодиѐти маҳсули бўлиб, адаб аҳли бу Айний асарлари тили шу даражада содда
халқ бойлигини ўз асарларида имкон қадар ва тушунарлики, уни илм аҳлидан бошлаб
услубий талабга мувофиқ ишлатиб оддий халқ ҳам муаммосиз тушунади.
келган.Бунга ҳаммадан олдин С.Айний Аммо айтиш жоизки, бизнинг бу
азм қилиб, уларнинг кўп миқдорини ўз айтганларимиз денгиздан қатрадир, зеро
асарларида ишлатган. Жумладан: ―Гумон С.Айний асарлари фразеологик
иймондан ажратади‖. Бизнинг халқимиз бирликларини алоҳида тарзда тадқиқ этиш
китобий сўзларни поймол қилиб, гумон мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
юзасидан ўзининг катталарини бадном
Адабиѐт
1. Айнӣ С. Куллиѐт, ҷилди I, II, XI, китоби дуюм. – Душанбе: 1970.
2. Мирзоев А. Зарбулмасалҳои тоҷикӣ. – Душанбе:1999.
3. Камолиддинов Б. Ҳусни баѐн. – Душанбе: 1989, 90 бет
4. Маъсумӣ Н. Очеркҳо оид ба инкишофи забони адабии тоҷик. – Душанбе: 2013.
92
