Page 91 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

ифодаланади. Шу хусусияти билан бошқа Тадқиқот мазмунига мувофиқ С.Айний
маънодош бирликлардан фарқ қилиб асарлари фразеологик бирликларини
туради‖ (4.с.90). услубий таносуб жиҳатдан қуйидаги
Тожик бадиий адабиѐти фразеологик қисмларга ажратиш мумкин.
бирликлари тожик услубшунослари, 1.Умумистеъмолий фразеологик
жумладан Н.Маъсумий (С.Айний бирликлар, яъни услуб жиҳатдан ўртача
ижодиѐти мисолида), Р.Ғаффоров (мўътадил), жумладан, қўлга киритиш-
(Р.Жалил ижодиѐти мисолида), ўзиники қилиб олиш, ўзининг ихтиѐрига
Б.Камолиддинов (Ҳ.Карим ижодиѐти (тасарруфига) киритиш; пайхаслаш- ҳис
мисолида) тадқиқотларида ўз ечимини этиш, тушуниш; қўлдан кетиш-ўз молини
топган. бой бериш, ўзгалар ихтиѐридаги молни
Тожик тилида фразеологик ўзиники қилиб олиши; ишнинг изидан
бирликлар бадиий адабиѐтда С.Айний тушиш- бирор ишни бошлашга азм
асарларида бошқаларга нисбатан кўпроқ ва қилиш; кўз юмиш- эътиборга олмаслик;
етарли даражада фойдаланилган. Диққатга кўзга тушиш – ҳисобга олиш; ҳисобга
сазоворлиги шундаки, фойдаланилган кетиш, ҳисобга кириш. Мазкур
фразеологик бирликлар заҳираси ниҳоят мисоллардан маълум бўладики,
бой бўлиб, манбалари турличадир. Устоз фразеологик бирликлар ўзининг
С.Айний фразеологик бирликларнинг атрофидаги умумистеъмолий адабий
турли хилларини ўринли ва мавридли сўзлар билан услуб жиҳатдан
фойдаланганлиги билан бирга тожик мувофиқлаши меъѐрий адабий тилда
адабий тилининг миллийлик даражасини ѐзилган матннинг таркибий қисмини
оширган. С.Айнийнинг ўзи иқрор ташкил этади. Шунинг учун ҳам уларни
бўлишича у адабий фаолиятининг умумхалк лексик синонимлари билан
бошланишида фразеологик бирликлардан алмаштириш мумкин. Масалан, қўлга
камроқ фойдаланган, аммо ўттизинчи киритиш ѐхуд қўлга олиш, ўзиники қилиб
йиллардан сўнг, хусусан машҳур рус олиш, пайхаслаш, тушуниш, ҳис этиш ва
ѐзувчиси М.Горький асарлари билан бошқалар.
танишганидан кейин тилнинг бу Бу каби фразеологик бирликлар
воситасидан керакли даражада луғавий синонимлардан нафақат ўзининг
фойдаланган. завқлилиги, ҳис-ҳаяжони, таъсирчанлиги
С.Айний фразеологик бирликларни билан, балки нозик маъноси жиҳатидан
турли манбалардан, яъни классик адабиѐт ҳам фарқ қилади.
тилидан, шева ва лаҳжалардан, бошқа 2. Оғзаки фразеологик бирликлар
тиллардан – араб, ўзбек ва ҳатто рус (халқона). Бу турдаги иборалар биринчи
тилидан олиб ишлатган экан. Агар биз гуруҳдаги ибораларга маъно жиҳатдан зид
С.Айний ижодиѐтини фразеологик бўлиб, услуб жиҳатдан холис ва мўътадил
бирликлардан фойдаланиш даражасини ҳисобланмайдилар. Улар оддий ва халқона
ҳам миқдор жиҳатдан, ҳам сифат нутқга мисол бўлиб, ѐзув ва сўзлашувда
жиҳатдан бошқа тожик адиблари киноявий оҳанглар ва сомантик
ижодиѐтидан сезиларли даражада устун маъноларнинг ҳосил бўлишига асос
қўйсак, умуман муболаға бўлмайди. Айнан бўладилар. Шу жиҳатдан уларда
шу сабабдан ҳам эрон донишмандларидан завқлилик, ранг-баранглик ва ҳис-
бири С.Айнийнинг ―Эсдаликлар‖ ҳаяжонга таъсирчанлик даражаси юқори
(Ёддоштҳо) асарини араб алифбосига бўлади.
асосланган форсча алифбода нашр этиш Бу турдаги бирикмалар тасвирда
вақтида, эрон ўқувчиларига номаълум ва ижобий ва салбий ҳолатларни тасвирлаш
тушунарсиз бўлган фразеологик учун катта бадиий аҳамиятга эгадир.
бирликларни алоҳида рисола сифатида Масалан: Оғиз сувининг оқиши- ҳавас
нашр этган. қилмоқ, ҳавасманд бўлиш; терига
сиғмаслик- ҳаддан ортиқ хурсанд бўлиш;

90