Page 77 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

ҳаракатларини намоѐн этувчи экспрессив якка ҳолда ўрганила бошлади., шундай
ФБларни таҳлилга тортди[10]. масалаларга бағишланган диссертациялар
Соматик ФБларни ўрганган ҳимоя қилинди. Кузатишлар шуни
олимларнинг айримлари уларни икки тил кўрсатадики, бир қатор олимларнинг
доирасида, уч тил доирасида ва турли ишида айнан «қалб» концептини
тиллар доирасида қиѐсий метод асосида ифодаловчи соматик ФБлар турли хил
тадқиқ этишди. Масалан, 1971 йилда Ю.А. усуллар орқали ўрганилди. Масалан, 1996
Долгополов инглиз ва немис тилларидаги йилда номзодлик ишини ҳимоя қилган С.Г.
соматик-фразеологик сўз бирикмаларини Алексеева замонавий рус тилидаги «юрак»
қиѐсий ўрганган эди. 1999 йилда ўз ва «қалб» компонентли соматик ФБларни
номзодлик диссертациясини ҳимоя қилган ўрганган бўлса, Н.И.Кириллова турли
Т.Чэтэ рус ва венгер тилларидаги соматик тиллар фразеологиясидаги «қалб»
ФБларни; Е.Ф.Арсентьева ингиз ва рус лексемаси ва концептини; Ю.Д.Тильман
тилларидаги соматик ФБларни; эса шоир Ф.И.Тютчев шеъриятида
О.А.Кононова ўз мақоласида испан ва рус қўлланган «қалб» концептини;
тилларидаги инсон феъл-атворини Е.Ф.Арсентьева ва Г.Р.Сафиуллиналар рус
ифодаловчи ФБларни; Л.И.Харченкова ва тилидаги «қалб» компонентли соматик
Ю.А.Шашковлар ҳам испан ва рус ФБларни тадқиқ этишга бағишланган
тилларидаги инсон феъл-атворини тадқиқотларни юзага келтиришди.
ифодаловчи ФБларни; Е.В. Николина эса М.Ю.Михеев эса ўз мақолаларидан бирида
Сибирда истеъмолда бўлган турк тиллари рус тили мифологиясида «қалб» сўзининг
ва қозоқ тилидаги инсонни характерловчи намоѐн бўлиш усулларини кўрсатиб берди.
соматик ФБларни; Р.Ю. Мугу рус ва немис Ҳозирда тилшуносликда кенг
тилларидаги кўп маъноли соматизмларни қўлланиладиган «фразеологик модел»,
қиѐсий метод асосида тадқиқ этди. «структур-семантик модель»ларнинг
П.М.Аркадьев эса славян ва герман жорий қилиниши натижасида ФБлар
тилларидаги «бош» сўзининг моделлар асосида ўрганила бошлади.
ифодалайдиган турли хил маъноларини Соматик ФБларни структур-
типологик ва тарихий аспектда ўрганди. семантик усулда бир қанча олимлар
Бир қанча тилшунос олимлар (Мокиенко, 1980; Райхштейин. 1980;
соматик ФБларни уч тил асосида қиѐсий Добровольский, Малыгин, Коканина, 1990;
аспектда ўргандилар. Масалан, 1973 йилда Солодуб, 2002 ва б.) ўрганишди.
номзодлик ишини ҳимоя қилган Структур-семантик модель (ССМ)
Ю.А.Долгополов рус, инглиз ва немис асосида ФБлар маҳсулдор схема бўйича
тилларидаги соматик ФБларни ўзаро ясалади. Бундай схемалардан фойдаланиб
қиѐслаб таҳлил этди. Ёки Ж.Х.Гергокова ФБларнинг компонентларининг мазмун
2004 йилда ҳимоя қилган номзодлик схемасини, уларнинг синтактик тузилиш
диссертациясида қорачой-балқар, инглиз схемасини, инвариант маъноларини
ва рус тилларидаги «инсон» аниқлаш схемаларини тузиш мумкин.
тушунчасининг фразеологик Масалан, кўз тегмоқ, кўз юммоқ, кўзлари
концептуаллашуви жараѐнини қиѐсий очиқ, кўзлари бежо, кўзи тушмоқ, кўз
метод асосида бир-биридан фарқлаб берди. ташламоқ, кўзларини ѐғ босмоқ, кўзлари
XXI асрга келиб тилшуносликда ѐнмоқ, кўзи кўзига тушмоқ каби.
когнитология, лингвокогнитив йўналиш, Фразеологизмларни ҳар
концепт каби тушунча ва атамалар пайдо томонлама таҳлил қилиш, уларнинг
бўлди. Натижада соматик тузилишини ўрганиш усулларини
фразеологизмларнинг когнитив таҳлилига аниқлашга ҳаракат ҳали XIX асрдаѐқ
бағишланган, концепт тушунчасини бошланган эди(Ф.И.Буслаев,
ифодаловчи инсон тана аъзолари номлари И.М.Снегиров, В.И.Даль).

76