Page 87 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

10-қадам: Шундай қилиб, бирламчи миллат вакилларининг сергаплик даражаси
иллокутив мақсад таклифни рад этишдан ҳам бир хил эмас, кўп гапиришдан турли
иборат (5 ва 9-қадамдан келиб чиққан мақсад кўзланиши мумкин, Марказий Осиѐ
хулоса). Раул буни тўғри фаҳмлади, чунки халқларига ―Аҳволингиз қандай? Уй ичи,
агар Франсеска кинога борса болаларингиз тинчми?‖ саволлари билан
имтиҳонларга тайѐрлана олмайди ва мурожаат этсангиз, ―Худога шукур!‖
уларни муваффақиятли топшира олмайди. жавобини олишнинг ўзи етарли. Худди шу
Имтиҳонларни топшира олмаса ўз юртига саволни англосаксонларга берсангиз,
қайтишига тўғри келади, аммо Раул буни уларни ҳайрон қолдиришингиз ва умуман
хоҳламайди. Шунинг учун учрашувни жавоб олмаслигингиз мумкин. Олмонлар
кейинги сафарга қолдиришни маъқул эса батафсил жавобга тайѐрлар, улардан
кўришади. ҳатто ўз организмлари қай аҳволда
Жонли суҳбатда мулоқот эканлигини сўрасангиз ҳам
интенцияси ҳақида тўғри хулоса чиқариш ажабланмайдилар. Японлар эса ҳар қандай
жараѐни бунчалик мураккаб кечмайди. саволга тўғридан-тўғри ва аниқ жавоб
Суҳбатнинг самарали кечиши сўзловчи ва беришдан қочадилар [Сафаров 2008: 241].
тингловчининг умумий фон билимларига Испан тил соҳиблари эса ―¿Que tal?‖
боғлиқ бўлади. Билвосита нутқий cўроғига шунчаки ―¿Que tal?‖ деб жавоб
актларнинг тўғри талқин этилиши қайтарадилар. Бир-бирини меҳмон
кундалик мулоқотда, айниқса қилишда ўзга маданият ошхонасининг
маданиятлараро мулоқотда муҳим ўрин маҳсулотлари суҳбатдошларга маъқул
эгаллайди. Ожегова луғатида келмаслик ҳоллари тез-тез учраб туради.
келтирилишича: илтимос бу – Биров буни очиқчасига айтса, биров
адресантнинг хоҳиш, истагини рўѐбга билвосита ифодалайди ва яна баъзилар
чиқариш йўлида бировга қаратилган ѐқмаса-да буни билдирмасдан ўзини
мурожаат. Рад этиш – илтимос, талабга мажбурлаб тановул қилишга ҳаракат
билдирилган салбий жавобдан иборатдир. қиладилар. Бу нафақат миллат ва
Директив нутқий актларда кўпинча маданиятга, балки шахснинг индивидуал
конвенционал билвосита нутқий актларга психологик хусусиятларига ҳам боғлиқ.
дуч келамиз. Испан ва ўзбек мулоқот Шахсий тажрибамдан келиб чиқадиган
матнининг намунавий шакли ўхшаш бўлсам испаниялик мартабали
бўлишига қарамасдан, ҳар ҳолда меҳмонларга таржимонлик қилганимда
маданиятлараро мулоқот шароитларда улар билан нонушта қилишга тўғри келди
билвосита нутқий актлар ва улар эрталаб тановул қилган
ифодаланишининг бир-биридан фарқ овқатларини татиб кўришни таклиф
қилувчи жиҳатлари ҳам йўқ эмас. қилдилар, овқатнинг таъми ѐқмаганлигини
Коммуникатив мақсад – интенцияни мен билвосита тарзда ―Раҳмат, бундай
ботиний, яширин ҳолда ѐки билвосита овқатга ўрганмаганман‖ деб жавоб
ифода этиш барча миллатларга хосдир. қайтаришим билан ифодаладим.
Аммо билвосита нутқий актларнинг Меҳмонларни нонуштага сузма истеъмол
таснифий гуруҳларга ва уларни қилишимиз ҳайратга солди ва улар ҳам
ифодаловчи лисоний шакллар қатори ―Қандай қилиб эрталабдан сузма истеъмол
турли тилларда бир хил кўринишга эга қилиш мумкин?‖ деб билвосита нутқий
бўлмайди. Мисол учун, француз тили актни савол тарзида ифодаладилар. Ушбу
соҳиблари мақтов, таҳсин изҳор этиш учун ҳолатда сўроқ иккиламчи иллокутив акт
бармоғининг учини ўпиб қўйса етарли. бўлса, инкор бирламчи иллокутив фаолият
Испан ва инглизлар мазмунни билвосита ҳисобланади. Яна бир мисол тарзида хитой
ифодалашда кўп ҳолларда сўроқ шаклига ва рус миллати вакилларидан бўлган
мурожаат қиладилар. Ўзбеклар нутқида шахслар ўртасидаги суҳбатни қараб
илтимосни ифодалашда савол чиқсак:
шаклларидан кам фойдаланилади. Турли Рус тил соҳиби: Ты в супермаркете?

86