Page 64 - 4-сон 2018 йил
P. 64
Хорижий филология №4, 2018 йил
мавжуд. Муаллифнинг очиқ-ошкора қилган‖ йигитининг олами — кенг макон
баҳоси хикоянинг хотимасида олами, экзотик мамлакатлар ва жўғрофий
жаранглайди: ―Қиз унга рангпар юзини номлар дунѐси. Йигит денгизчи. (―Чинакам
буради, беихтиѐр, худди нажотсиз саргузаштлар‖ маконини кашф этиш у
жонивордай. Унинг кўзлари йигитга билан боғлиқ ва бу саргузаштларни,
севмай, видо айтмай, англаб-англамай ―Учрашув‖ ҳикоясидаги болаларча орзу
қаради‖ (1, 36). Мана шу ўринда қаҳрамон қилинган маконни ―ватандан узоқда‖
ички нутқининг, унинг руҳий беқарорлиги излаш керак).
мазмуни умумлаштирилади, англатилади. Ҳикоядаги воқеалар вақти шом.
(―У қизни бу гирдобга тортаѐтир; у қизни Эвелин ҳам кечқурун янги ҳаѐт сари қадам
чўктиради. \...\ Йўқ! Йўқ! Йўқ! Бу ақлга ташлашга чоғланади: кечки кемага
сиғмайди‖ ва ҳ.қ.). патталар сотиб олинган. Бироқ кечки пайт
Бу ҳикояда иккита макон-вақт — ҳорғинлик, сарҳисоб ва дам олиш вақти,
структуралари қарама-қарши қўйилади: янги ҳаѐт ва кечқурун бир-бирига мос
Эвелин олами ва унга уйланмоқчи бўлган келмайди, номувофиқ. Кеқурун Эвелин
йигит олами. Эвелин олами хотиралар дераза олдида, чанг ютиб ўтирибди ва
олами, ўтмиш олами, болалик олами. хотирлаяпти (―У дераза олдида, шом
Унинг уйи бу оламнинг мужассами. Уй — қоронғуси кўчани қандай забт этаѐтганига
унинг бутун ўтмиш ҳаѐтининг, эскича қараб ўтирарди. У боши билан пардага
тартиботларнинг маркази. Уни тарк этиш эгилди, димоғига қирқилган кретоннинг
ҳаѐтни янгидан бошламоқ демак: ―Бироқ ҳиди ўтириб қолган. У ўзини ҳорғин ҳис
янги уйда, узоқдаги нотаниш мамлакатда қилди‖ (1, 32). Қаҳрамон уй муҳити ҳукми
ҳаммаси бошқача кечади‖ (1, 33). Уй билан остида; дераза олдида ўтиргани (бутун
фақирона кечган болалик, оиладаги оғир ҳикоя давомидаги унинг туриши) — ҳолат,
турмуш, отасининг қўполликлари ва бу ҳолат маҳдуд макон чегараларидаги
онасининг ҳаѐти, ―кўз илғамайдиган ҳаракатсиз мавжудликнинг, маҳдуд вақт
қурбонликларга тўла ва ақлдан озиш билан такрорланадиган тақдирларнинг тимсолий
тугаб битган умр‖ ҳақидаги хотиралар аҳамиятини ифодалайди.
боғланган. Бу уй маконида онасининг Ҳикоянинг хотимаси олдиндан
қисмати Эвелиннинг ўзининг тақдирида белгиланган. Қаҳрамоннинг чегараларни
такрорланиши тайин. Бу хавфдан қаҳрамон босиб ўтишга, унга ўзгаришни туҳфа
қочиб қутулишга уринади. (―У онасининг этадиган Сувнинг янгиланишини бошдан
титраб-қақшаб: ―Ҳузур-ҳаловатнинг охири кечиришга қурби етмайди, бу уни
— дард! Ҳузур-ҳаловатнинг охири — қўрқитади: ―Барча денгизларнинг
дард!‖ дея уқтираѐтган овозини тағин тўлқинлари унинг юраги атрофида
эшитиб, титраб кетди‖ У ―даҳшатча қутурарди. Йигит уни ана шу гирдобга
тушганга‖ ўрнидан ирғиб турди. ―Қочиш! тортаѐтир, йигит чўктиради уни‖ (1, 36).
Қочиш керак!‖ (1, 35)). Денгиз сувлари қаърига чўкиб кетиши
Ҳикояда уйнинг ўзи тасвирланмаган, лозим бўлган ўтмиш, ватан қизни қўйиб
бироқ унинг бир қирраси кўп бор юбормайди ва унинг ботинидаги шахсни
таъкидланган: яъни унинг чанг босгани, ўлдиради. Жойс уни ―чорасиз жонивор‖га
―қирқилган кретоннинг ҳиди‖: ―Уй! У тенглаштиради.
хонага кўз югуртирди, ўзи неча йилдан Эвелин — ―ѐши ўн тўққиздан
бери ҳар ҳафта супуриб-сидирадиган ва ошган‖. У тақдир йўлини, албатта,
ҳар гал бунча чанг қаердан йиғилади деб танлайдиган ѐшда, бироқ ожизлиги боис
ажабланадиган барча таниш жиҳозларни ғайратсиз, кучсиз, у ўзига юкланган макон
кўздан кечирди‖ (1, 32)). Чанг ҳиди чегараларини босиб ўтиб кетолмайди.
турғунлик ва ҳаѐтнинг ҳаракатсизлиги Эвелин тақдири қиролича бўлолмаган қиз
тимсоли. ҳақидаги ўзига хос эртакни намоѐн этади.
Фрэнкнинг, биргаликда ―...бошқа Унда одатдаги эртак персонажлари: уйдаги
ҳаѐтни излаб \...\ жўнаб кетишга қарор оғир юмушларни бажарадиган етимча-қиз;
63
