Page 63 - 4-сон 2018 йил
P. 63
Хорижий филология №4, 2018 йил
содда прозаик мазмуни ўртасидаги фарқни ―Учрашув‖да ўрнатилган ижтимоий
тўғри таъкидлашган. Ҳақиқатан ҳам, маҳдуд, берк оламдан қочиш ўсмирни
қаҳрамоннинг новелла номида маҳдуд, берк руҳий касаллик оламини
тимсоллаштирилган кўтаринки орзуси ва у кашф этишга олиб келади. Саргузаштлар
чеккан афсус-надомат бу ҳикояда қўйилган ҳақидаги болаларча орзуни амалга
муаммони кўп жиҳатдан белгилаб берган; оширишга уриниш реал ҳаѐтнинг хавфли
бироқ улар муаммога нуқта қўймайди. учрашувига айланади, бироқ қалтис
Ҳикояда реал оламга айланишга саргузашт характердаги учрашувга эмас:
уринган орзу бардавомлигини тўхтатган бунда олам очилмайди, кенгаймайди,
лаҳзада орзулар олами барбод бўлади. аксинча, қаҳрамонлар кўз ўнгида
Чегараларни бузиш (ѐлғизлик) ушбу бекилади, тораяди.
вазиятда ўзини ўзи танишга олиб келади: ―Аравия‖да муҳаббат орзуларининг
―Тепага, қоронғиликка қараб, мен ўзимни, берк олами, қаҳрамон унинг чегараларини
шуҳратга берилган ва шарманда бўлган бузишга уринганида: орзуни рўѐбга
мавжудотни кўрдим, алам ва қаҳру ғазаб чиқармоқчи бўлганида барбод бўлади.
ѐшлари кўзларимни куйдирди‖ (1, 31). Оқибатда қаҳрамон ўзи билан ўзи — ѐлғиз
Қоронғилик кўзга айланади. Чироқнинг қолади: чегараларни бузиш уни ўз шахсий
ўчиши, қоронғилик тушиши ҳикояда олами берк, чекланган эканини англаб
умидларнинг барбод бўлиши тимсоли. етишга олиб келади. Китобнинг бу қисми
Бироқ айнан қоронғиликда қаҳрамон ўзи биринчи шахс тилидан ҳикоя қилинади,
билан ўзи — ѐлғиз қолади ва ўзининг ―санъаткор бевосита ўзига муносабати
―шуҳратга берилган ва шарманда бўлган орқали образ яратади‖ (1, 404). Адабиѐт
мавжудот‖ эканини билиб олади. тараққиѐтининг биологик методига биноан
Яққол кўринадики, қаҳрамон ўзи тўпламнинг дастлабки тўртта ҳикояси
ҳақидаги фикрлар билан банд, асло барча лирикани тақдим этади, бу Жойснинг
ташаббус-у ҳаракатлари тамомила барбод эстетик назариясида санъатнинг биринчи
32
бўлишига сабабчи бўлган тоғаси ҳақида ва қуйидаги тури .
эмас: қаҳрамонга реал оламнинг шунчаки ―Эвелин‖дан бошланадиган, ѐшлик
ғариб ноҳақликлари эмас, балки ўзи ва балоғатлик ҳақидаги, ҳикоялар туркуми
ҳақидаги ҳақиқат аѐн бўлади. учинчи шахс тилидан ҳикоя қилинади.
―Аравия‖ билан биринчи шахс Ўқувчи ва матн орасидаги масофа ортади:
тилидан айтилган ҳикоялар туркуми якун атрофдаги олам ҳаѐтини энди биз бевосита
топади. Бу ҳикоя ―Дублинликлар‖нинг унинг яқинида туриб кузатамиз. Гарчи
болаликка бағишланган қисмини тўпламнинг бу қисмидаги ҳикоялар учун
хотималайди. Ҳикояда номатлуб, ўз персонажларнинг ички дунѐсини бевосита
қобиғига ўралган оламни, ўрнатилган, очиб кўрсатадиган уларнинг ички нутқи
жорий этилган тартиблар дунѐсининг характерли бўлса-да, шу билан бирга,
чегараларини бузишга қилинган муаллиф нуқтаи назарининг
уринишлар баѐн этилади. ―Опа- аралашмаслиги сақланади. Китоб
сингиллар‖да чегараларни бузиш ҳикоячи- организми санъат ривожининг навбатдаги
қаҳрамоннинг фаол, дадил иштирокисиз босқичигача — эпосгача ўсиб боради:
амалга ошади: ўрнатилган, жорий этилган ―бунда образ ўзига ва бошқаларга бавосита
тартиб, қатъийлашган маросимга табиий муносабатда берилади‖ . Ўқувчига
куч — ўлим аралашади. Бироқ бу олдинги новеллалардагидан кўра
аралашиш ўзида ҳеч қандай янги мураккаброқ нуқтаи назарлар тизими
истиқболни ташимайди, ҳеч қандай янги тақдим этилади. ―Эвелин‖да у камида
оламни ваъда қилмайди: муайян муддат иккита: Эвелиннинг ўзи ва муаллиф. Шу
ўзини озод ҳис этган қаҳрамонга ўлим ва тариқа, ҳикояда икки хил даражадаги баҳо
касалликлар оламининг куч-қудрати
намоѐн бўлади. 32 Гениева Е.Ю. Художественная проза Джеймса
Джойса. Автореферат диссертации кандидата
филологических наук. – М., 1972
62
