Page 51 - 4-2019
P. 51
Хорижий филология №4, 2019 йил
ХИТОЙ ФОЛЬКЛОРИДА БЕШ БОШ ЎЗАК ВА “ХАМСА” ТУШУНЧАСИ
ГЕНЕЗИСИ ТАЛҚИНЛАРИ
Мусурманов Эркин,
СамДУ филология факультети доценти
Калит сўзлар: хитой мифологияси, инь-ян, беш унсур ва уларнинг бадиий талқини,
араб ва яҳудий фольклорида “Хамса” тушунчаси.
Хитой мифларини қиёсий ўрганиш Бу ҳаётдаги ёруғлик ва зулмат, кун
жараёнида беш рақами билан боғлиқ ва тун, қуёш ва ой, осмон ва ер, иссиқ ва
тушунчалар, жумладан олам яралишининг совуқ, тоқ ва жуфт, эр ва аёл каби
ва асосининг дастлабки беш элементи, тушунчалар ўртасидаги муносабатда
конфуцийликнинг беш китоби, кўринадики, буни бирлик ва қарама-
Нюйванинг беш тош эритмаси билан қаршиликлар қонуни сифатида ҳам талқин
осмонни ямагани, Паньгу итининг беш қилиш мумкин. Бу қарама-қаршиликлар
рангли бўлгани негизида халқнинг беш ўртасидаги доимий кураш бир-бирининг
рақами билан боғлиқ мифологик кетидан қувиб юрувчи балиқчаларга
қарашлари акс этганлигини англаш ўхшаш оқ ( Ян) ва қора (Инь) рангли
мумкин. шаклларда ва бутун борлиқнинг
Икки минг йил олдин Хитойда беш қурилишини акс эттирувчи триграмма -
ўзак (элемент) ҳақидаги таълимот пайдо горизонтал уч қаторли чизиқчаларда акс
бўлгач, унга мувофиқ тарзда беш: этган. Уларнинг мазмунида инсоннинг
хуанлонг — сариқ, цинлонг — яшил, яшаши учун мувозанат ва уйғунлик
чилонг — қизил, байлонг — оқ ва бўлиши шартлиги кўринмоқда.
сюаньлонг — қора тусли аждар вужудга “Бир-бирининг кетидан қувиб
келди. юрувчи балиқчалар” ва уч кетма-кет
Беш ўзакнинг вужудга келишида чизиқчаларнинг турли кўринишлари
Инь-Ян таълимоти муҳим ўрин тутган[1, Жанубий Корея байроғида, қизиқ томони
с. 227—239; 2, с.227-239]. Хитой, япон ва ўзбекнинг миллий бош кийими – дўппи
корейс халқларининг қадимги фалсафий нақшларида ҳам ўз аксини топган.
тушунчаларига кўра бутун олам икки Манбаларнинг гувоҳлик беришича,
қарама-қарши - Инь-Ян ёки ўзбекча Хитойдаги дао таълимоти вакиллари
айтганда “оқ” ва “қора” кучлар ўртасидаги “бир-бирининг кетидан қувиб юрувчи” оқ
курашга асосланади (1-расм). ва қора “балиқчалар” сурати ва
фалсафасини эрамизнинг I-III асрларида
буддавий роҳиблардан узлаштиришган.
Бироқ маълумки, буддавийлик таълимоти
қадимги Хитойга айнан бизнинг ҳудуддан
I асрда ўтган. Фалсафа ва нақшларнинг
айнан бу хил кўриниши ҳам шу даврда
Хитойга, у ердан эса Чин таъсирида
бўлган Япония ва Кореяга ўтган.
Хитой шеъриятининг асосчиси Цюй
Юан ўзининг “Осмонга саволлар” асарида
Расм 1. Инь-Ян Инь ва Яннинг яралиши ва яратувчанлик
фалсафаси тасвири хусусиятини очишга интилади:
50
