Page 52 - 4-2019
P. 52
Хорижий филология №4, 2019 йил
Тубсиз , чегарасиз қоронғуликда
Ёрқин нур яралди асли нимада?
Буюк Иньва Ян гарборлиқнинг
боши
Нарсаларни яратганнимамақсадда?
( Э. Мусурманов таржимаси)
Расм 2. Беш бош
элемент ҳаракати 3. Ли (礼 [禮]) — “анъана”, “одат”.
Ян ва Инь ўртасидаги муносабат ва Аждодлар анъанасига садоқат, ота-онага
ҳурмат. Кенг маънода Ли жамиятдаги эзгу
кураш беш ўзак: сув, олов, ёғоч, металл одатларни (биздаги “оқсоқоллар”,
ва тупроқниҳосил қилади (2-расм) [3, “маҳалла” институтлари фаолиятлари
с.9]. Беш ўзак доимий ҳаракатда ва сингари) сақлаш ва уларга амал қилиш. Ли
муносабатда бўлади: сув - дарахтни, ёғоч нинг тимсоли – Олов.
– оловни, олов – ерни, ер – металлни, 4. Чжи (智 ) — соғлом ақл, тиниқ
металл – сувни пайдо қилади ва аксинча, тафаккур – маълум фаолиятнинг
сув оловни учиради, олов металлни оқибатларини тўғри илғай билиш ва уларга
эритади, металл дарахтни емиради, тупроқ четдан назар солиш. Аҳмоқликнинг
сувни кўмади. тескариси. Ли нинг тимсоли – Сув.
Беш ўзак ва уч доира: биринчи
айлана тўсиқни енгиш йўналиши, иккинчи 5. Синь (信) — самимийлик, “яхши
айлана яратувчилик йўналиши, учинчиси тилак”, инсофлилик. Син нинг тимсоли –
сўндириш йўналиши. Ер.
Беш унсур асоси кейинчалик хитой Конфуцийнинг бу беш қоидаси ва у
адабиётида “бешлик” туркум бошлаб берган “Беш китоб” («У-Цзин» (五
асарларининг яралишига сабаб бўлди. 经 , Wǔjīng) анъанаси хитой адабиётида
Конфуций беш унсурга мувофиқ тарзда буюк беш роман шаклини олди ва шарқда
1
эътиқодли инсоннинг қуйидаги беш Низомий Ганжавий бошлаб берган ва
қоидасини ишлаб чиқди: айниқса, Алишер Навоий томонидан
1. Жэнь （仁）— “инсон аввали”, “хитой” тушунчалари билан бойитилган
“инсонсеварлик”, “раҳмдиллик”. Жэнга “Хамса” анъанасига туртки берган деган
амал қилиш - инсонларга меҳрибонлик ва мулоҳазага сабаб бўлиши мумкин.
муҳаббатда бўлишликни англатади. Бу Хамса арабча - ва ивритча -
хусусиятлар ҳайвонга хос сифатлар – сўз бўлиб “беш” маъносини
ёввойилик, ифлослик ва шафқатсизликка англатади. У нафақат адабий жанр, балки
терс бўлиб, шу билан инсонни ҳайвондан яҳудий ва араб халқлари мифологиясида
мукаррам қилади. Жэнь тимсоли – беш бармоқли қўл шаклидаги тумор
Дарахт. бўлиб, “Мириам қўли”, “Фотима қўли”,
2. И (义 [義]) — “ҳақиқат”, “адолат”. шунингдек, “Илоҳ қўли” деб номланади.
Ҳар қандай яхшилик мутаносиб ҳолда
яхшиликни яратади. Инсон улғайтиргани 1 «Уч хонлик» ( 三国演义, Sānguó yǎnyì, XIV
учун ота-онасини эъзозлаши, қадрлаши аср) 2. «Ўзан ороллари» (水浒传, shuǐ hǔ zhuàn, XV
керак. И нинг тескариси худбинликдир. аср) 3. «Ғарбга саёҳат» (西游记, Xīyóujì, XVI аср)
“Комил инсон И ни излайди, тубан киши –
фойдани” ҳикмати бежизга яратилмаган. И 4. «Қизил кўшкдаги туш» ( 红楼梦,hónglóumèng,
нинг тимсоли – Темир. XVIII аср) 5. “Кўзгудаги чечаклар” ( 镜花, jìng
huā,1825)
51
