Page 52 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

меъѐрларни белгилашда кўрсаткичи ва Б вариантида У кўрсаткичи
фойдаланмасликнинг иложи йўқ. мавжуд бўлган тақдирда сифат
Афсуски, инглиз тилининг ҳамма кўрсаткичлари қайд этилса, Х
учун бир хил бўлган ҳалқаро стандарти кўрсаткичининг А вариантида Б дагига
(International Standard English) қабул нисбатан кўп миқѐсда учраши
қилинмаган. Бизнингча, бундай аниқланаѐтганида эса, миқдорий
кўринишдаги стандартни шакллантириш (квантатив) таҳлил амалга ошади.
даврдошларимизнинг долзарб Квалитатив ва квантатив
вазифаларидан бирига айланиб улгурди. кўрсаткичларнинг бир хил даражада ва бир
Ҳалқаро стандарт маълум даражада пайтнинг ўзида вариантлар фарқланишида
сунъий мундарижага мойил бўлишидан асос бўлиши учун ажратилаѐтган
қўрқаѐтганларга эслатмоқчимизки, ҳозир кўрсаткичлар тасодифий хатолар
амал қилаѐтганимиз British English бўлмасдан, балки доимо ва тизимли
Standard ҳам алоҳида шахслар фаоллигида равишда такрорланадиган ҳодисалар
шакллантирилган ва ундан ҳозирги пайтда қаторини ташкил қилишлари лозим.
Англия аҳолисининг фақат 12 фоизи Инглиз тилининг тарқалиши
фойдаланмоқда (қаранг: Trudgill 2002; дунѐнинг турли ҳудудларида турли
Britain 2010:41). Лекин ушбу стандарт сабаблар ва мақсадларда кечган. Халқлар
инглиз тили таълимида, матбуотда ҳамон миграцияси тилларнинг миграциясини
таянч манба вазифасини ўтаб келмоқда. тақозо этади ва ушбу икки воқелик ѐнма-
Шунга нисбатан, ушбу стандартнинг тил ѐн, бир даврнинг ўзида содир бўлади. 17
вариантлари қиѐсида terium comparison асрнинг бошларида бир гуруҳ инглизлар
вазифасини бажаришини ҳамда Массачусетга кўчиб ўтиши билан
стандартлашишнинг вариантлари Шимолий Американинг ишғол қилиниши
таснифида таянч фарқловчи белги, мезон бошланади ва 1640 йилда Янги Англия деб
бўла олишини инкор этиб бўлмайди. аталган ҳудудда 25 мингдан ортиқ
Баъзи олимлар тил вариантларини инглизлар истиқомат қила бошладилар. 19
гуруҳлашда жуғрофий ва ижтимоий асрда миграция оммавий тус олди ва
кўрсаткичларни алоҳида эътиборга олишга оқибатда АҚШда инглиз тилини ўз она
интилишиб, минтақавий ҳамда ижтимоий тили сифатида эътироф этганларнинг сони
вариантларни ажратиш тарафдоридирлар 250 милиондан ошди. Канада, Янги
(масалан, қаранг: Rickford 1986; Williams Зеландия, Австралия, Жанубий Африка
1992). Дунѐ инглиз тиллари таснифида (қисман) мамлакатларида инглиз тилининг
“ажримчилик” ѐндашуви унчалик маъқул асосий мулоқот тилига айланиши ҳам
келмайди. Бу хилдаги тасниф миграция ҳаракатлари билан боғлиқ.
бажарилишида, яхшиси, барча Инглиз тилининг Ҳиндистон, Покистон,
кўрсаткичларни (ҳеч бўлмаганда, ѐнма-ѐн Бангладеш, Малазия, Сингапур каби
турадиганларини) бир хилда эътиборга ҳудудларда тарқалишининг сабаблари
олиш лозим бўлади. Вариантларнинг босқинчилик мақсади амалга оширилиши
минтақавий хусусиятлари билан боғлиқ. Бу ҳудудларда инглиз
ижтимоийларидан унчалик узоқлашмайди. тилини она тили деб
Ҳатто улар бир пайтнинг ўзида, тенг ҳисоблайдиганларнинг сони жуда ҳам кам
кўламда намоѐн бўлишлари ҳам ва янгитдан юзага келган вариантларни
эҳтимолдан ҳоли эмас. Вариантларнинг баъзилар New English номи билан
фарқлари квалитатив ва квантатив атайдилар ҳамда ушбу кўринишдаги
кўринишларга эга. Сифат ва сон инглиз тили иккинчи тил сифатида
кўрсаткичлари ҳам бир-бирини инкор эътироф этилади (қиѐсланг: Mufwene
этмасдан, аксинча, бири-иккинчисини 2000:9). Бундан бир неча йил олдин
тўлдиради. Чунончи, А вариантида Х “постколониал вариантлар” (postcolonial

51