Page 66 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

даражада эканлигидан хабар топади, деган тури – таблиғ (юздаги парда билан кўзни
юксак баҳони билдиради. боғлаш) ҳамда ақлга сиғмайдиган ва
Содиқий тазкирасининг «Бешинчи ҳаѐтда сира учрамайдиган тури – ғулуъ
мажмаъ»си «Мажолис ун-нафоис»нинг (тандан жонни олиб, занжирли соч билан
худди шу мажлисига ғоя ва мавзу боғлаш) санъатларининг қўлланилганлиги
жиҳатдан ўхшайди. Бунда озарбайжон Аҳмад Ҳожибекнинг юксак шоирона
шоири салтанат устуни бўлган нозиктаъб маҳоратга эга бўлганлигидан далолат
турклар ва тозик(эроний)ларнинг буюк беради.
авлодларидан 15 нафарининг суратию Содиқийнинг туркий
сийрати хусусидаги адабий-танқидий тазкиранависликка киритган янгилиги
фикрларини ифодалаган. Жумладан, шундаки, у «Мажмаъ ул-ҳавос»нинг
Кирмон ҳокими Шоҳқули Султоннинг «Олтинчи мажмаъ»сини «Пайғамбар
ўғли Муродбек ҳақида тўхталиб, наслидан бўлган шоирлар ҳақида» дея
«фалакнинг тескари ишлари оқибатида номлаб, унда Нишопур, Қум, Язд,
тирѐкка ружуъ қўйганлигидан салтанат Ҳамадон, Сабзавор, Тафриш, Заввора,
ишини тарк этиб, қошиқ йўниш билан Табриз, Ўрдубод, Саркон, Астробод,
машғул эди», дейишидан жасоратли ва ҳақ Лаҳижан, Симнон, Артимон, Кошон, Ироқ,
сўзни айтишдан чўчимайдиган ижодкор Кирмонда истиқомат қилган набий
бўлганлигини англаш мумкин. авлодига мансуб қаламкашларнинг
«Мажолис ун-нафоис»нинг шоирлик истеъдоди ва бадиий маҳорати
«Олтинчи мажлис»ида Самарқанд, хусусидаги ноѐб таърифларни келтирган.
Хоразм, Қарши, Бадахшон, Ҳисор, Қазвин, «Мажолис ун-нафоис»нинг «Еттинчи
Сова, Кирмон, Ироқ, Қум, Лор, Язд, Шероз мажлис»и Амир Темур ва темурий
каби Хуросондан ташқарида жойлашган ижодкорлар зикрига бағишланган бўлиб,
шаҳар ва вилоятлар соҳиби девон унда Соҳибқирондан бошлаб Султон Али
фозиллар ҳақида сўз юритилади. Ушбу Мирзогача жами 22 нафар темурий шоир
мажлис бежиз Самарқанд ҳокими Аҳмад ҳақида сўз боради.
Ҳожибек таърифи билан очилмаган. Ушбу мажлисда Навоий Амир Темур
Чунки, у «Вафоий» тахаллуси билан шахсияти ва фаолиятига юксак баҳо бериб,
шеърлар битган, Ҳиротда ва Самарқандда уни «мулук шажарларининг бўстони ва
адолатли ҳукм юритган, «сурати дилкаш, салотин гавҳарларининг уммони, хоқони
ахлоқи ҳамида ва атвори писандида», жаҳонгири соҳибқирон», дея улуғлайди.
жангчиликда кучли шижоат ҳамда Мажлисни шоир Темур номи билан очар
ботирликка эга бўлиб, таъби бағоят хуб ва экан, сўзни жойи келганда назм ва насрдан
назмга кўп илтифотлидир. бирор нарса ўқиб, адабиѐт соҳасидан
Гирифти жони ман аз тан ба зулфи бохабар эканлигини намойиш эта
пуршикан, басти, билганлигидан бошлайди: «Темур Кўрагон
Кушоди парда аз рухсори хешу – агарчи назм айтмоққа илтифот
чашми ман басти. қилмайдурлар, аммо назм ва насрни андоқ
Ўзбек тилидаги матн: хуб маҳал ва мавқеъда ўқубдурларким,
Танимдан жонимни олиб кўп анингдек бир байт ўқуғони минг яхши
занжирли сочинг билан боғладинг, байт айтқонча бор» .
37
Юзингдан пардани очиб (у билан) Содиқий «Мажмаъ ул-ҳавос»ининг
36
кўзимни боғладинг . «Еттинчи мажмаъ»си туркий, форсий ва
Ушбу қўшмисрада муболағанинг арабий тилларда сўз айтмоқ қудратига эга
ақл ишонадиган ва ҳаѐтда юз берадиган бўлиб, Арабу Ажам мамлакатларида
шуҳрат топган шоирларга

36
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами.
Йигирма томлик. Ўн учинчи том. Мажолис ун-нафоис. –
Тошкент: Фан, 1997. 286-бет. 37 Шу асар, 155-бет.
65