Page 65 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

сиѐсий фаолият билан биргаликда назм авлодидан эканлиги «Мажмаъ ул-
баҳридан марваридлар терган ижодкор ҳавос»нинг фарқли хусусияти
шаҳзодалар ҳақидаги хотиралар акс ҳисобланади.
этганлиги билан «Мажолис ун-нафоис»дан Навоий «Мажолис ун-нафоис»нинг
фарқ қилади. Бу қисмдаги тавсифлар «Тўртинчи мажлис»ини шеър ѐзишда у
ҳамсуҳбат шоир тилидан содда, равон қадар машҳур бўлмаган, аммо латиф ва
ҳамда реалистик услубда баѐн этилганлиги гўзал ашъор битган Хожа Камолиддин
билан характерлидир: Удий, Атоуллоҳ Ҳусайний, Ҳусайн Воиз
«Sam Mirzə – Bu şahzadə də mərhum Кошифий, Мирхонд, Хондамир, Султон
şahın (I Şah Təhmasib, № 1) kiçik qardaşı idi. Али Машҳадий сингари аср фозиллари
Eyş-işrəti sevirdi. Müxtəlif nəzm və nəsr ҳақидаги маълумотлар билан безаган
növlərində şux və möhkəm təbi olub. Töhfeyi- бўлса, Содиқбек Афшор Содиқий
Sami adlı bir şairlər təzkirəsi yazdı. Axırda «Мажмаъ ул-ҳавос»нинг «Тўртинчи
Şəyx Səfiəddin məqbərəsinə çekilib şairliklə мажмаъ»сини «Мажолис ун-нафоис»дан
35
məşğul oldu» . фарқли равишда «Салтанат устуни бўлган
Ўзбек тилидаги матн: тозиклар (эронийлар) ҳақида» деб
«Сом Мирзо – Бу шаҳзода ҳам номлаган. Озарбайжон шоири ушбу
марҳум шоҳнинг (шоҳ Таҳмасп I)нинг қисмда аср фозиллари эмас, балки 33
кичик укаси бўлиб, айш-ишратни севарди. нафар давлат ва дин арбобининг ҳаѐт йўли
У назм ва насрнинг турли жанрларида ҳақида тўхталиб, уларнинг форс-тожик
ўйноқи ҳамда таъсирчан асарлар битиб, тилида битган шеърларидан парчалар
«Туҳфаи Сомий» номли шоирлар келтирган.
тазкирасини ѐзди. Умрининг охирида Жумладан, «Тўртинчи мажлис»да
Шайх Сайфиддин мақбарасига узлатга Алишер Навоий Абдураҳмон Жомийнинг
чекиниб, шоирлик билан машғул бўлди». «ѐруғ хотири», «очиқ кўнгли», «латойифи
«Мажолис ун-нафоис»нинг назми»га жуда юксак баҳо бериб, унинг
«Учинчи мажлиси»да ўз даври шеъриятига қаламига мансуб китоблар номи ѐзилган
улкан ҳисса қўшган юксак таъбли 174 чоғда варақларга сиғмай кетиши, дурдек
нафар шоир зикр этилади. Мажлисда, асарлари тилга олинган пайтда дунѐ
шунингдек, Амир Шайхим Суҳайлий, денгизлари у сабабли тошишини гўзал
Абдуллоҳ Ҳотифий, Осафий Ҳиравий каби ташбеҳ ҳамда ғулуъ санъатлари
қалам аҳллари, муаммо ва аруз илмига воситасида тасвирлаган бўлса, Содиқий
доир рисола ѐзган ижодкор Сайфий «Тўртинчи мажмаъ»да Язд ҳокими
Бухорий ҳамда Камолиддин Биноий, Муҳаммадбей (Амоний)нинг ботиний ва
Гадоийдек соҳиби девон шоирлар зоҳирий олами, истеъдоди хусусида фикр
ҳақидаги таърифлар ҳам келтирилади. билдириб, унинг мажлисларида
Содиқий «Мажмаъ ул-ҳавос»нинг шеърларини тинглашдан файз
«Салтанат устуни бўлган турклар ҳақида» олганлигини фахр билан қайд этган.
деб номланган «Учинчи мажмаъ»сида илк «Мажолис ун-нафоис»
туркий тазкиранинг айни мажлисига тазкирасининг «Бешинчи мажлис»и
муштарак ва фарқли жиҳатлар мавжуд. Хуросоннинг «таъби назми бор»
Озарбайжон шоирининг тазкирасида ҳам мирзозодалари зикрида бўлиб, Давлатшоҳ
туркий халқлар орасида машҳур Самарқандий таърифи билан бошланади.
шоирларнинг қаламга олиниши асарнинг Алишер Навоий Давлатшоҳнинг ҳашам ва
«Мажолис ун-нафоис»га ўхшашлик мол-дунѐдан воз кечиб, фақрлик йўлини
томони бўлса, ижодкорларнинг шоҳлар тутганлигини эътироф этар экан, унинг
«Мажмаъ уш-шуаро» («Тазкират уш-

35 шуаро») асарини мутолаа қилган шахс
Sadiq Bəy Əfşar. «Məcməül-Xəvas» (tərcümə,
müqayisəli mətn). Nəşrə hazırlayan: Əkrəm Bağırov. – Bakı: Elm, шоирнинг истеъдоди ва камолоти қай
2008. s.34.
64