Page 89 - 1-2017
P. 89

Хорижий филология.  №1, 2017 йил



            тузилмаларнинг       иллокутив      вазифаси        лозим.  Конвенционал  ва ноконвенционал
            контекст  ва  шароитга  боғлиқ  эмас.               нутқий актларнинг замонавий назариясида
            Иккинчи      меъѐр     сифатида     сўзловчи        исботланган  фараз  сифатида  кўрсатилган
            фаолиятининг  жадаллиги  қабул  қилинган.           турлар      орасида      аниқ      чегаралар
            Билвосита  нутқий  тузилмалар  орқали               белгиланмаганлиги  кўрсатилган  (Т.  В.
            мулоқот жараѐнига киришиш сўзловчидан               Булыгина, В. Г. Гак, М. Л. Макаров, В. В.
            имплицит  нутқий  тузилмалар  тузишдан              Дементьев).  Тилшунослик  адабиѐтларида
            кўра  камроқ  “сарф”  ни  талаб  этади.             нутқий  актнинг  имплицитлигига  ўзгача
            Имплицитлик          мақсадни        шаклан         нуқтаи  назар  билан  қаралган.  Масалан,
            ифодаламайди.  Учинчи  меъѐр  тингловчи             О.Г.    Почепцев     перформатив     нутқий
            муносабатининг      табиати    ҳисобланади.         тузилмалар  таснифини  шакллантираѐтиб,
            Тингловчининг         билвосита       нутқий        бундай  нутқий  актларни  бир  иллокутив
            тузилмага  ноадекват  муносабати  унинг             вазифали  (“оддий  перформативлар”)  ва
            мулоқот жараѐнини қасддан бузганлигидан             икки    ѐки    ундан     ортиқ    иллокутив
            далолат беради (Милосердова 2001: 40-41).           вазифалиларга                     (мураккаб
            Аммо Е.В. Милосердова томонидан илгари              перформативлар”)  ажратади.  Ҳам  оддий,
            сурилган  «билвосита  нутқий  акт”  ва              ҳам  мураккаб  перформативлар  эксплицит
            “имплицит  нутқий  акт”  атамаларини                бўла олгани каби, имплицит ифодаланиши
            фарқлаш  критериялари  ушбу  тушунчалар             ҳам  мумкин.  Эксплицит  ифодаланган
            ўзаро нисбати  муаммосини тўлиқ ѐритиб              мураккаб     перформативлар       таркибида
            беришга етарлича аниқ эмас. Иккинчидан,             иллокутив  феъл  мавжуд  бўлади,  лекин
            муҳокама этилаѐтган атамаларни фарқлаш              имплицитлар, муаллифнинг таъкидлашича,
            муаммоси          ушбу         муаллифнинг          иллокутив  акт  тасвири  кўрсатилмаган
            концепциясида  кўп  жиҳатдан  нутқий                мураккаб  перформативлар  ҳисобланади
            актнинг конвенционаллигига таяниб қараб             (Почепцев 1986: 25-26). Масалан:
            чиқилган.  Конвенционал  нутқий  актлар                    1)  ¿Queria  preguntarle  si  podrias
            кўпинча  билвосита  нутқий  тузилмаларга            sacar un perro por la tarde?
            хос    деб    олинса,    ноконвенционаллар                 2)   Paso    un    frío      tremendo
            имплицит       тузилмаларга     яқин     деб        aqui.(¡Póngate su abrigo!)
            кўрсатилган.  Кўриниб  турибдики,  ушбу                     Агар  ушбу тадқиқотчининг таклиф
            ҳодисаларни        бундай       яқинлашуви          этган  мезонига  асосланадиган  бўлсак,
            муаллифнинг       конвенционалликни       тор       биринчи  нутқий  тузилмани  эксплицит
            маънода,  мулоқотда  лисоний  ва  нутқий            мураккаб  перформатив  деб  тасдиқлаш
            шароитга     амал    қилиниши      сифатида,        лозим,  чунки  унинг  таркибида  preguntar
            билвосита  нутқий  актлар  деб,  мақсаднинг         иллокутив феъли мавжуд. Иккинчи нутқий
            анъанавий  йўл  билан  ифодаланишида                актнинг  таркибида  иллокутив  акт  яққол
            намоѐн  бўладиган  нутқий  тузилмаларни             тасвирланмаганлиги         сабабли,      уни
            тушунишидан келиб чиққан. Шунинг учун               имплицит        мураккаб       перформатив
            билвосита     нутқий     актлар    сифатида,        сифатида тан олиш ўринлидир.
            авваламбор,        сўзловчи       ниятининг                Е.В.Милосердова                   ҳам
            қолиплашган  шаклда ифодаланиши  қараб              имплицитликни          мақсад        шаклан
            чиқилади.     Конвенционаллик       бевосита        ифодаланмаган      нутқий     тузилма    деб
            нутқий     актларга     қараганда     кўпроқ        таърифлайди  (Милосерова  1991:  155-156).
            билвосита       тузилмаларга      хос      ва       Ушбу  баѐндан  келиб  чиққан  ҳолда,
            билвоситалик нутқий мулоқот вазиятининг             имплицитликнинг        мезони      сифатида,
            турли     параметрлари     билан     яқиндан        нутқий  тузилманинг  таркибида  унинг
            боғланган,     деган    фикрга    қўшилмай          ҳақиқий     мақсадига    тўғри    келадиган
            иложимиз        йўқ.     Аммо      қуйидаги         иллокутив  феълнинг  бор  ѐки  йўқлигини
            шароитларни  назардан  четлаштирмаслик              ҳисобга  олиш  лозим  бўлади.  Демак,

                                                               88
   84   85   86   87   88   89   90   91   92   93   94