Page 90 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

биринчи нутқий тузилмани эксплицит ва Рей Жекендофф маъно тадқиқини
кейингисини имплицит ифодаланган “тубсиз хум” га ўхшатган бўлса, немис
дейишимизга гумон йўқ. Ушбу мисолларга психологи Фридрих Георг Юнгер бундай
Ж. Серль терминологияси нуқтаи тадқиқни маъно элементларининг
назаридан қарайдиган бўлсак, улар “денгиздаги қумдек чексиз” эканлигини ва
билвосита нутқий акт ҳисобланадилар, уларнинг илмий тадқиқи “мантиқий руҳий
аммо улар бир турли (моноинтенционал) жиҳатдан ҳис этиш, тавсифлаш,
эмаслар. Унда биринчи мисолда намойиш тушунтиришдан” иборат бўлишини қайд
этилган нутқий тузилма полифункционал этган (Юнгер 2005: 162). Ҳақиқатдан ҳам
(кўп вазифали) нутқий акт сифатида лисоний бирликлар мазмуний жиҳатдан
қаралиши мумкин. Ушбу нутқий тузилма пиѐздек кўп қобиқли тузилишга эга, ҳар
шаклан тасдиқ бўлишига қарамасдан, бир қобиқ умумий маънога янги мазмун
адресат томонидан сўроқ сифатида олиб келади ва ушбу бирликнинг лисоний
фахмланиши, амалга оширилган мулоқот матнларида қўлланишига туртки
иллокутив кучларнинг бир бири билан беради (Сафаров 2008: 103).
кесишувини юзага келтиради. Бир иллокутив вазифа бошқа бир
Cuando comes su sopa, puedes ir y иллокутив вазифа воситасида амалга
jugar con sus amigos. ошадиган ва иллокутив функцияларнинг
Ушбу нутқий акт шаклан тасдиққа синкретизм ҳодисаси кузатилмайдиган
тўғри келсада, мазмунан буйруқ вазифаси нутқий тузилмалар ўзгача табиатга эга.
амалга оширилган. Лекин юқорида кўриб Шунингдек, қуйидаги нутқий тузилмада
ўтганимиздек, тасдиқнинг иллокутив ҳам ундаш мақсади тасдиқ иллокутив
вазифасини кенг маънода қараб чиқиш вазифаси орқали амалга оширилган:
мумкин. Сўзловчи бир вақтнинг ўзида Si llegas a casa tarde, su madre estará
тингловчининг ўйнай олиш имконияти enfadada.
ҳақида хабар бераяпти ва фаолиятга яъни, Cўзловчи ҳамсуҳбатига унинг уйга
овқатини ейишга ундаяпти, аммо кеч бормаслиги кераклигини
вазифаларнинг ўрин алмашинуви тушунтираяпти. Нутқий тузилманинг
кузатилмаяпти. ташқи тузилишида фақат тасдиқ
Лисоний бирликларнинг аломатлари кузатилади, лекин мулоқот
кўпмаънолиги ҳақида кўплаб тилшунос вазияти сўзловчининг ҳақиқий
олимлар фикр билдирганлар.Инглиз коммуникатив нияти – ўртоғининг эртароқ
файласуфи Майкел Даммет 1975 йилда уйига қайтариш эди. Нутқий тузилманинг
эълон қилган “Маъно назарияси нимадан ҳақиқий интенцияси фақат маълум бир
иборат?” номли мақоласида сўз ва лисоний матндан фахмланилади.
бирликларнинг маъносини фахмлаш, бу Юқорида тилга олинганлардан
бирликларнинг тилдаги ролини билишдир шундай хулосага келамизки, “билвосита”
деб баѐн этган эди. Демак, маъно ва “имплицит” атамаларини бир биридан
назарияси тилнинг қандай фаолият ажратиш тил ва нутқда ушбу
кўрсатиши ҳақидаги билимдан иборат феноменларнинг кесишишига асосланган.
бўлиши керак. Бундай назария айни Кўрсатилган тушунчалар мазмуниниг
пайтнинг ўзида билиш ва идрок этиш умумийлиги туйғу тажрибаси билан
назарияси ҳам бўлади, чунки унинг пайқаладиган вариантлар сифатида
воситасида ҳар бир шахс ўз она тилидаги “билвосита нутқий актлар” ва “имплицит
лисоний бирликлар мазмунини идрок этиш нутқий актлар” атамаларининг
учун олдиндан қандай тур ва ҳажмдаги тилшунослар томонидан аниқ
билим заҳирасига эга бўлиши тавсифсиз,фарқланмасдан ишлатилишига
лозимлигини изоҳлаш мумкин. асос бўлади. Илмий адабиѐт ва тил
материалларининг таҳлили билвоситалик

89