Page 17 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

охирги пайтларда ўзбек тили синтаксис когнитив қобилиятига мос равишда
тизимида кузатилаѐтган (айниқса илмий соддалаштириш ҳаракатларини ҳам
жанрдаги матнларда) мажҳул даража бажариши мумкин.
шакли қўлланиш даражасининг ўсиши, Шундай қилиб, таржима
синтактик моделлар кўламининг жараѐннинг когнитив моделларида
кўпайиши, гапда сўз тартибининг қуйидаги хусусиятлар олдинги ўринга
эркинлашуви каби ҳолатларнинг сабаби чиқади:
ғарб тилларидан ўгирилаѐтган а) маънони тушуниш ва қайта
матнларнинг миқдори ва ҳажми ошиб ифодалашнинг когнитив бочқичлари
бораѐтгани бўлса, ажаб эмас. мавжудлиги;
Таъкидлаш жоизки, таржима б) ахборотни хотирада сақлашнинг
фаолиятининг юқорида эслатилган муҳимлиги;
когнитив моделлари асосан ѐзма матнлар в) жараѐннинг лисоний ва нолисоний
таржимасига оид бўлиб, оғзаки ѐки элементлар якдиллигида таъминланадиган
синхрон таржима жараѐнида баъзи бир динамик табиати;
бошқа кўринишдаги моделлар ҳам г) жараѐннинг ночизиқ йўналишда
фаоллашади. Таржимашунослик кечиши, унинг матннинг бир текис
соҳасидаги асарлари билан барчага яхши тараққиѐтига бўйсунмаслиги;
таниш бўлган В. Вилсс таржимани д) автоматик ва оқилона, назоратли
билимга асосланган фаолият тури, деб ва назоратсиз ҳаракатларнинг фаоллашуви.
қарайди, билимнинг жамланиши схемали Таржима беихтиѐр ва назоратли
тарзда кечади. Тўпланган билим таржима бажариладиган ҳаракатлар замирида
амалиѐтида энг мақбул вариантни танлаш яратиладиган ахборот манбаларини
учун имконият яратади. Танлов жараѐни танлайди.
муаммолар ечимини излаш фаолияти е) жараѐннинг махсус стратегиялар
билан боғлиқ. Муаммо ечимини топиш эса асосида, муаммолар ечимини излаш ва
хотиранинг ҳар икки қисмига (узоқ ва яқин қарор қилиш ҳаракатлари фаоллигида
хотира) мурожаат қилишга ундайди. кечиши.
Ечимни топиш жараѐни, олимнинг Ушбу турдаги хусусиятларнинг
наздида, олти босқичдан иборат: 1) кенг кўламда бўлиши таржимани
муаммоларни ажратиш; 2) муаммолар ночизиқли, синергетик тартиботли жараѐн
тавсифи; 3) керакли маълумотни излаш ва сифатида тавсифлашга ундайди ҳамда уни
жалб қилиш; 4) муаммони ечиш назоратли ва назоратсиз, беихтиѐр
стратегиясини белгилаш; 5) ечимни ҳаракатлар уйғунлигида кечишидан дарак
танлаш; 6) ечимни баҳолаш (Wills беради.
1996:191). Ушбу босқичлар кечишида
қарор қабул қилинаѐтганида таржимон ўз
Адабиѐтлар
1. Boarse–Bier J. Saying what somone else meant: styles relevance and
translation//International Journal of Applied Linguistics, 2004. vol. 14 (2).–P. 276-287.
2. Boarse–Bier J. Mind style translated//Style, 2003. vol. 37 (3).
3. Cook G. Discourse and Literature: the interplay of form and mind.–oxford:Oxford
University Press, 1994.
4. Croft W. and Cruse A.D. Cognitive Linguistics.–Cambridge: Cambridge University
Press, 2004.
5. Dahlgren M.A Relevance–based Approach to Poetry in Translation//Perspectives:
Studies in Tranlatology, 2000. vol.8 (2).–P. 97-108.
6. Dijk T.A. van Studies in Pragmatics of Discourse.–The Hague, 1981.
7. Fauconnier G. Mappings in Thought and Language.–Cambridge: Cambridge
University Press, 1997.

16