Page 22 - 1-2018
P. 22
Хорижий филология. №1, 2018 йил
экологик, ахборот, ҳарбий, халқаро каби сида ѐзилган ишларни кўриб чиқиш
кўплаб турлари қаторида лисоний мақсадга мувофиқдир. «Лисоний
хавфсизликни таъминлашга қаратилган хавфсизлик/хавфлилик» ҳодисаси биринчи
сиѐсатдир. Демак, халқлар ўртасидаги бор канадалик олим, психология соҳаси
турли хил глобал коммуникатив ва бўйича мутахассис Уоллес Ламберт
маданий алоқалар, халқлар ва ишларида тилга олинади. Ўтган асрнинг
мамлакатларнинг ўзига хосликни сақлаб 60-йилларида у шахснинг лисоний онгини
қолишга нисбатан ошиб бораѐтган тадқиқ қилиш жараѐнида ушбу ҳодисага
интилиши, геополитик курашда бу эътибор қаратади. Бироқ Ламберт уни
тенденциялардан фойдаланиш шахс ва алоҳида ўрганмаган. Кейинчалик
давлатнинг лингвистик хавфсизлиги америкалик тилшунос Уильям Лабов ва
долзарб муаммосининг пайдо бўлишига унинг АҚШ ҳамда Европадаги издошлари
олиб келади. Унинг асосида мамлакатнинг ушбу тушунчани ўрганадилар. Ижтимоий
тизимли умумийлигини сақлаб қолишни ва табақаланишнинг идиостилга таъсири
давлат, сиѐсий, иқтисодий, ижтимоий, ҳақидаги ишида, Лабов биринчи бор
этник, маданий-тарихий ва бошқа «лисоний хавфсизлик/хавфлилик»
белгиларнинг мустақил ҳаѐтийлигини тушунчасидан фойдаланади. Тилшунос
ривожлантиришни таъминлаш ѐтади [3: Николь Гѐнье биринчи бўлиб Лабов
65]. назариясини француз тилида қўллаган.
Хавфсизлик деганда ички ва ташқи Бир нечта давлат тиллари биргаликда
омилларнинг таъсири тизимнинг муваффақиятли тарзда мавжуд бўлган
ѐмонлашишига ѐки унинг ишлаши ва швейцариялик тилшунос Паскал Сингини
ривожланиши мумкин эмаслигига олиб ҳам эслаб ўтиш жоиздир.
келмайдиган пайтда мураккаб тизимнинг Аслида бу мавзу бўйича жуда кўп
ҳолатини тушунадилар. Хавфсизлик – бу ишлар ѐзилган. Масалан, Е.С.
шахс, жамият ва давлатнинг ҳаѐтий муҳим Гриценконинг сўларига кўра, лисоний
манфаатларини потенциал ва реал мавжуд хавфсизлик тушунчаси кўпинча миллий
бўлган таҳдидлардан муҳофаза қилиш хавфсизлик, ахборот хавфсизлиги, тил
ҳолатидир. Тил, шубҳасиз, шахснинг ҳам, суверенитети ва тил сиѐсати муаммолари
жамиятнинг ҳам, давлатнинг ҳам манфаат- контекстида муҳокама қилинади [4: 9-11].
ларига мос келади, демакки, хавфсизликка Биз учун энг қизиқарлиси – бу белгиялик
муҳтож. Тил муҳитини фаол ҳимоялаш ѐки тилшунос Мишел Франкарнинг тадқиқоти
―тил хавфсизлиги‖ Франция миллий ва ишида берган таърифидир. Франкар ўз
хавфсизлигининг муҳим аспектидир. Бу тадқиқотида, аслида, олдинги барча
турдаги хавфсизликнинг ўзига хослиги ишларни синтез қилган: «L'insécurité
тўғри француз тили орқали сақлаб linguistique est la prise de conscience, par les
қолинадиган унинг махсус предмети билан locuteurs, d'une distance entre leur idiolecte
белгиланади. Ушбу предмет – миллий (ou leur sociolecte) et une langue qu'ils
ўзлик ѐки халқнинг ўзига хослигидир, reconnaissent comme légitime parce qu'elle
яъни халқнинг ўз тарихини тўғри тушуниш est celle de la classe dominante, ou celle
ва давом эттириш, миллий ўзига хосликни d'autres communautés où l'on parle un
ва ташаббускорликни сақлаб қолиш ва français « pur », non abâtardi par les
ҳимоя қилиш, бегона сўзларга берилиб interférences avec un autre idiome, ou encore
кетишга йўл қўймаслик қобилиятининг celle de locuteurs fictifs détenteurs de la
ўзидир. Демак, давлатнинг миллийлиги, norme véhiculée par l'institution scolaire » [1:
унинг ўзига хослиги тил хавфсизлигини 171-172]. - Лингвистик
таъминлашга боғлиқдир. хавфлилик/хавфсизлик - гапирувчилар
Лисоний хавфсизлик – илмий томонидан уларнинг идиолекти (ѐки
адабиѐтлар ҳали батафсил таърифлан- социолекти) ва ўзлари норматив сифатида
маган, нисбатан янги тушунча. Шу қабул қиладиган тил ўртасидаги
боисдан, «лисоний хавфсизлик» мавзу- фарқларни англаб олишдир. Таърифда
21
