Page 26 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

БУЮК ИСТЕЪДОД СОҲИБИ ЗАҲИРИДДИН МУҲАММАД БОБУРНИНГ
ШАХСИЯТИ ВА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИ

Санақулов Усмон,
СамДУ, Филология фанлари доктори, профессор

Калит сўзлар: адабиѐтшунослик, таржимашунослик, шарқшунослик, тарихнавис.

Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг боғланади. Улар авлодларининг илдизи-
шахсияти. Бобур Мирзо жаҳон юқорида қайд этилган шажарага кўра
давлатчилиги ва маданияти тарихида буюк Амир Темурга бориб тақалади.
машҳур ҳукмдор, атоқли давлат арбоби, Муҳаммад Бобурнинг отаси
моҳир саркарда, жумладан, истеъдодли Умаршайх Мирзо темурийлар ўртасида
шоир, адиб, таржимон, тарихнавис, тож-тахт учун курашларнинг айни авж
иқтисодчи олим сифатида ўрин олган. У олган даврларида Фарғона водийсида
1483 йил 14 февралда Андижон шаҳрида ҳокимлик қилиб, бу курашларда фаол
таваллуд топиб, 1530 йил 25 декабрда иштирок этган ворислардан бири бўлган
Аграда ўзи обод қилган Зарафшон эди. 1494 йилда Умаршайх Мирзога қарши
чорбоғида вафот этган эди. Кейинчалик ўз акаси-Самарқанд ҳокими Султон Аҳмад
Бобур Мирзонинг чевараси Шоҳжаҳон Мирзо, Тошкент ҳокими (Умаршайхнинг
бобосининг хокини Қобулга кўчириб, қайноғаси, Султон Аҳмадга эса куѐв,
1
(қабр хоки устига) мақбара қурдирган . Бобурга тоға ҳисобланган) Султон
Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг Маҳмудхон бирликда Фарғонага ҳарбий
асл насл-насаби темурий барлослардан. юриш қилдилар. Бу вақтда Умаршайх
Бобур Мирзонинг отаси соҳибқирон Амир Мирзо Андижоннинг ғарбида жойлашган
Темурнинг учинчи ўғли Жалолиддин жар ѐқасидаги қўрғонда бўлган эди.
Мироншоҳнинг оилавий шажарасига Умаршайх Мирзо ўз тахтиравони билан
бориб тақалади (яъни Мироншоҳга невара, жар ѐқалаб ўтаѐтганда тасодифан жарга
Амир Темурга эвара бўлади). Демак, ота қулаб, ҳалокатга учради. Шу даврда
шажараси бўйича Заҳириддин Муҳаммад Умаршайх Мирзодан уч ўғил ва беш қиз
Бобур жаҳонгир Амир Темурнинг қолган эди. Тўнғич фарзанди Бобур Мирзо
кавораси, Жалолиддин Мироншоҳнинг 12 ѐшга қадам қўйган бўлиб, асосий тахт
эвараси, Султон Муҳаммаднинг чевараси, вориси ҳисобланди ва Фарғона ҳокимлиги
Султон Абусайиднинг невараси, тахтини эгаллади.
2
Умаршайхнинг тўнғич ўғли ҳисобланади . Ҳокимликни бошқаришда Бобур
Бобурнинг онаси Нигорхоним мўғул Мирзога отасининг яқин бекларидан аввал,
хонларидан Юнусхоннинг қизидир 3 . шайх Мазидбек отабеклик қилган.
Демак, Бобурнинг отаси Умаршайх Мирзо Мазидбек вафотидан сўнг унинг ўрнини
ҳам бобоси Амир Темурдек курагон (хон Бобоқули Бобо Алибек эгаллаган.
авлодига, яъни чингизийларга куѐв) бўлган. Ҳукмронликни бошқаришда унга оқила ва
Хуллас, Ҳиндистон ҳудудида 1858 тадбиркор онаси Нигорхоним ҳамда
йилгача давом этган бобурийлар авлоди отабеги Алибек яқиндан ѐрдам берганлар.
сулоласининг шажараси ҳам аслида Улар кўмагида ѐш шижоатли сардор –
темурий авлодлари сулоласи билан Муҳаммад Бобур Мирзо душман
ҳужумигача, ота мерос ҳарбий қўшинни
тезда қайта тузиб, шаҳар ва қўрғонларни
1
. Маллаев Н.М. Ўзбек адабиѐти тарихи мустаҳкамлашга улгурган. Шу боис, Бобур
(иккинчи нашри).-Т.: ―Ўқитувчи‖, 1965, 644-б.
2 Мирзо Фарғонага бостириб кирган
. Темур тузуклари. –Т.: ―Ғафур Ғулом‖,
1991, 108-б. душманларнинг ҳужумини моҳирлик
3
. Холиқов А. Бобурга жаҳоний шуҳрат билан қайтариб, уларни чекинишга
келтирган асар.// ―Samarqand‖ газетаси, 2014, мажбур қила олди. Қўшин сафи тўзғиб,
16 январ.

25