Page 30 - 1-2018
P. 30
Хорижий филология. №1, 2018 йил
ашъор ва “Бобурий хати” била битилган ярмида Марказий Осиѐда рўй берган
9
сархатлар йиборилди... ” воқеалар; иккинчи қисми – XV асрнинг
Лекин Бобур ўз алифбосини тор охири ва – XVI асрнинг биринчи ярмида
доирада, ўзига яқин кишилар орасида Қобул улуси, яъни Афғонистонда рўй
маълум қилди, мамлакат миқѐсида эса берган воқеалар; учинчи қисми – XVI
татбиқ этишга журъат қила олмади. асрнинг биринчи чорагидаги Шимолий
Чунки ислом муҳитида фақат араб Ҳиндистон халқлари тарихига
алифбосинигина муқаддас “Қуръон” ѐзуви бағишланган. Шунинг билан бирга асарда
сифатида қўллаш тавсия этилган ва ўз юрти Фарғона, унинг пойтахти
бошқа ѐзувлар ғайри диний деб қаралган. Андижон шаҳри, Марказий Осиѐнинг
Шу боис Бобур ҳукмдор, давлат бошлиғи йирик марказлари: Самарқанд, Бухоро,
бўлишига қарамай, замона Қарши, Шаҳрисабз, Ўш, Урганч, Ўратепа,
муросасозлигига қараб, ѐзув соҳасидаги ўз Термиз ва бошқа шаҳарлар ҳақида муҳим
ҳукмини мамлакат миқѐсида ижро маълумотлар келтирилган.
этишга ботина олмаган. Асар қайд этилган даврларни акс
Бироқ темурийларнинг она тили ва эттирган тарихий манбалардан
унинг алифбоси борасидаги ҳар қандай афзаллиги шундаки, унда фактик
мўътабар ишлари ўз миллий маънавий материалларнинг кўплиги, аниқ ва
қадриятларини улуғлашидан ва янада реаллиги, мукаммаллиги, тарихий
тараққий этишга имконият ярата воқеаларнинг, асосан, обектив, беғараз ва
борганликларидан далолат беради. Гарчи ростгўйлик билан баѐн этилиши,
ўтмишда “Хатти Бобурий” номи билан хронологик изчиллик, ҳар бир воқеа
аталиб қолган алифбо мамлакат ҳаѐтида ифодасининг соддалиги ва равонлиги
жорий этилмай қолган бўлса-да, тарихда диққатга моликдир.
бу каби интилишлар ислом ҳукмронлиги “Бобурнома” асарида муаллифнинг
даврида зўр журъат бўлиб, туркий-ўзбек ўзи ҳам тасвирнинг реаллиги асосий мезон
ѐзувининг янада такомиллашуви сари бир ҳисобланганлигини таъкидлайди: “Чун бу
қадам олға бориш ҳисобланади... тарихда андоқ интизом қилибтурким, ҳар
Муҳаммад Бобур машҳур сўзнинг ростини битилгай ва ишнинг
тарихнавис олим. Унинг ижодини баѐни воқеъини таҳрир этилгай”. Бу ҳақда
жаҳонга танитган ва машҳур этган энг ҳинд олимлари Н.К. Синх ва А.У.
йирик бадиий-тарихий асари, шубҳасиз, Банержилар ҳам қуйидаги фикрларни
“Бобурнома”дир. Бу китоб XV-XVI аср айтганлар: “Унинг услуби содда ва
эски ўзбек адабий тилининг мумтоз жазмкор, шу билан бирга жонли ва
намунаси, ўзбек насрининг нодир ширали... Бобур ватандошлари ва
обидасидир. Унда ўша давр Ўрта Осиѐ ва замондошлари таржимаи ҳолини,
Ҳиндистон тарихи, географияси, маънавий қиѐфасини, урф-одатини, орзу-
этнографияси, тиббиѐт, халқ табобати истакларини ҳамда ишларини худди кўзгу
ва бошқа соҳалар ҳақида жуда муҳим каби акс эттиради. Бу хусусиятда
маълумотлар берилади Хусусан, унда “Бобурнома” Осиѐда ҳақиқий тарихий
10
уруғ-қабила, элат-халқлар ва уларга хос тасвирнинг яккаю ягона намунасидир.
урф-одатлар ҳақида қизиқарли ва муҳим Ана шундай афзалликлари билан
этнотопонимик, этнографик “Бобурнома” асари узоқ замонлардан бери
маълумотларни ҳам баѐн этади. олимларнинг, хусусан, тарихчиларнинг
Бобур, аввало, «Бобурнома» асари диққат-эътиборини жалб этиб, XV – XVI
билан жаҳоннинг машҳур тарихнавис асрлар тарихий муҳитини ўрганишда
олимлари қаторидан жой олди. Асар муҳим манба сифатида юксак баҳоланиб
асосан уч қисмдан иборат бўлиб, унинг келинмоқда. Ушбу асар барча қитъа
биринчи қисми – XV асрнинг иккинчи
10 . Отажонов Н. ―Бобурнома жаҳон кезади, 10-
9 . Отажонов Н. ―Бобурнома‖ жаҳон кезади, б.(Синх Н.К., Банержи А.У. Ҳиндистон тарихи.-
15-бет. М..: 1954, 214-б).
29
