Page 54 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

БИБЛИЯ ВА УНИНГ АНТИК ДАВРДАГИ ТАРЖИМАЛАРИ

Сафаров Одилжон, ф.ф.н.,
Мирзо Улуғбек номидаги ЎзМУ доценти

Калит сўзлар: Библия, муқаддас китоб, Худонинг каломи, Қадимги Аҳд, Янги Аҳд,
Септуагинта, Мусо, ибтидо, Исо, пайғамбар, насронийлик, фалсафа, Александрия, Қуддус,
ибрий, юнонча, лотинча.

Антик даврда фалсафага, адабиѐт тилида, унинг “Эзра” китоби дастлаб
соҳаларига оид асарларни турли йўллар (мил. ав. 5-4 а.) арамей тилида битилган ва
билан ўзлаштириш ҳоллари кўп бўлган. кейинчалик Таврот таркибига киритилган.
Худо каломини, яъни муқаддас китобни “Эзра” Ахоманийлар (мил. авв. 558-330)
ҳеч ким, ҳеч қандай йўл билан ўзлаштира даврига оид тарихий жиҳатдан жуда
олмаган. Уни тўғри таржима қилмаслик муҳим аҳамиятга молик воқеаларни ўз
эса гуноҳ ҳисобланган. Шу боис бу китоб ичига олади. Шу боис кейинги
таржимаси доим қизғин баҳс ва ишларимиздан бирида, у ҳақида алоҳида
тортишувларга сабаб бўлган ва бундай мулоҳаза юритиш кўзда тутилади.
ҳоллар ўша даврлардаѐқ таржимавий Библиянинг дастлабки лотинча
тафаккур шаклланишига сезиларли таъсир таржималари эса милодий 2-асрдан
қилган. бошлаб юнон тилидаги манбалардан
Албатта, бу масалалар алоҳида амалга оширилган. Милодий IV аср
ўрганилиши долзарб аҳамиятга эга. охирларидан уларни қайта ишлаш,
Мавзуга оид ишни Lefèvere (1990, 14) тўлдириш ва айниқса Рим салтанати
Септуагинта (лотинча етмиш таржимон) мафкурасига хизмат қилдириш эҳтиѐжи
томонидан амалга оширилган Қадимги пайдо бўлади. Бу ишни ўша пайтда Рим
Аҳд таржимаси ҳақидаги қуйидаги папаси Даумас Ҳиеронимусга (Hieronymus,
мулоҳаза билан бошлашни лозим топдик: мил. 348-420) топширади.
―The history of translation in the West Ҳиеронимус 384 йилда Янги Аҳдни
may said to begin with the production of the юнон тилидан лотинчага таржима қилади.
Septuagint‖ (Ғарб таржимачилиги тарихи 390-406 йилларда эса Қадимги Аҳдни
Септуагинта маҳсули билан бошланади ибрий ва арамей тилларидан лотинчага
дейиш мумкин). таржима қилади. Натижада лотин тили
Аслида бу таржима ғарбликлар ―муқаддас тил‖ сифатида эълон қилинади.
тилига амалга оширилган дастлабки Кейинчалик, Ҳиеронимуснинг ўзи авлиѐ
таржима эмас. Шундай бўлса-да, у антик сифатида эътироф этиладиган бўлади.
давр таржималари ичида муҳим аҳамиятга Унинг таржимаси “Вулгата” (халқчил)
эга. Жумладан, Ж. Мунин бу ҳолни деб аталган.
шундай эътироф этади: Ўша пайтларда Дунай дарѐси
―Ҳорац ва Цицерондан олдин, мил. авв. бўйида яшаган вестготлар (ғарбий готлар)
3-асрда, Қадимги Аҳд Птоломей биринчи герман элати сифатида
Филаделф топшириғига кўра, Септуагинта насронийликни қабул қилганлар.
томонидан таржима қилингани эътиборга Уларнинг вакили, Улфилас исмли руҳоний
молик иш бўлган, бироқ, афсуски, биз у IV аср ўрталарида ―Янги Аҳд‖ни юнон
ҳақда, орадан кўп асрлар ўтгач, тилидан гот тилига таржима қилгани ҳам
Ҳиеронимус билан Августин бир- эътиборга лойиқ. Мутахассислар фикрича,
бирларига ѐзган мактубларида билдирган ҳозиргача анча қисми сақланиб қолган бу
танқидий мулоҳазалардан зиѐд таржима ўша даврдаги герман тилининг
билмаймиз‖ [1]. асл ѐзма ѐдгорлиги ҳисобланади.
Маълумот учун қайд этиш лозимки, Бу таржимани амалга ошириш учун,
Қадимги Аҳднинг тўлиқ матни ибрий Улфилас юнон алифбоси асосида ғарбий

53