Page 52 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

1
ѐзилажак матннинг таркиби ҳамда мавжуд жиҳатдан якунланган нутқ бирлигидир .
материални етказиб берувчи қанақа Бироқ битта абзац муаллифнинг хоҳишига,
методик приѐмлардан фойдаланишни унинг эмоционал-эмфатик кечинмаларига
олдиндан билади. Шундай қилиб, ҳар кўра бир неча бўлакларга бўлиниши ва
қандай матн ўзининг прагматик аксинча, худди шу сабабларга кўра
белгиларига эга бўлади. Бу белгилар ижодкор бир неча жумлани битта абзацга
матннинг шаклини, унинг услубиятини ва бирлаштириши ҳам мумкин. Демак, абзац
ҳ. к. ларни ифодалайди. Бироқ муаллиф матннинг сўзловчи прагматик тасаввури
аниқ бир субъект сифатида матн билан боғлиқ бўлган субъектив
шаклланишининг умумий коидаларига бўлинишидир 2 . Шундай қилиб, матн
асосланган ҳолда, унга ўзининг шахсий маълум бир мавзуни ѐритишда
ўзгартиришларини ҳам киритади. Бу билан композицион изчилликка қатъий риоя
муаллифнинг, яъни ўзининг, прагматик қилади, муаллиф эса уларга аҳамият
тасаввурларини ҳосил қилади. бермаган ҳолда ўз тасаввурига таянади ва
Ҳар иккала кўрсатгичлар бири- матннинг таъсирчанлигини оширишга
бирини тақозо этиб уйғунлашиши, бироқ ҳаракат қилади.
маълум бир сабабларга кўра тарқоқ ҳолда Шундай қилиб, юқорида
келиши, ҳатто бир-бирига қарама-қарши кўрсатилган икки хил прагматик
бўлиши ҳам мумкин. Бундан ташқари, кўрсаткичларнинг бир-бирига таъсири
муаллиф матннинг жанрини ўз хоҳишига, натижасида матнда икки хил бўлиниш
шахсий қизиқишларига кўра танлаши юзага келади: объектив бўлиниш (бунда
мумкин. Масалан, Ойбек йирик ҳажмдаги матннинг структур жиҳатдан тўғри
асарларни, катта романларни афзал кўрса, шаклланиши назарда тутилади) ва
А. Қаҳҳор ўзини, асосан, ҳикоянавис матннинг мантиқий қурилишини
сифатида намоѐн қилади. Маълум жанрни кучайтирувчи ѐки мазмуний ва услубий
танлаб олгач, муаллиф унинг бўѐкдорликни ҳосил қилиш натижасида
қонуниятлари асосида ижод килади. Аммо ушбу қурилишни ўзига хос хусусият билан
3
ижодкор матн мавзусини ѐритишда ўз бузувчи субъектив бўлиниш . Иккинчи
ички кечинмаларига кўра бу ҳолатда матннинг прагматик шаклланиши
қонуниятларни бузиши ҳам мумкин. ва муаллиф тасаввури бир-биридан
Юқоридаги ҳолат, албатта, бадиий йироқлашади ва ижодкор китобхонга
матнларда юзага келади. Илмий таъсирни кучайтириш мақсадида бу
адабиѐтларда, расмий услубдаги матнларда услубни атайин қўллайди. Бу ҳолат эса
бу каби прагматик вазиятларни учрата матннинг абзацларга бўлинишига ўз
олмаймиз. Умуман олганда, матн қанчалик кучини ўтказмай қўймайди. Чунки
стандарт бўлса, у шунчалик маълум матннинг абзацларга бўлиниши тўлиғича
қонуниятларга бўйсунади; бу вазиятда муаллиф тасаввурига боғлиқ бўлади.
муаллифнинг шахсий прагматик
кўрсаткичлари қуйи даражада юзага
келади. Ва аксинча, матнда бадиийлик
қанчалик юқори бўлса, ижодкорнинг
прагматик кўрсаткичлари шунчалик устун
туради.
Айтиш лозимки, ҳатто асар, боб, 1 Қаранг: Реферовская Е. А.
параграф каби макроматнлар компоненти Коммуникативная структура текста. –Л., 1989. –С.
саналмиш абзацнинг шаклланишида ҳам 50-52. 2
Қаранг:Левковская Н. А. В чем различие
бу икки хил прагматик кўрсаткичларни между сверхфразовым единством и абзацем?//
(матннинг ва муаллифнинг) учратиш Филологические науки, 1980, №1.-С.75.
мумкин. Масалан, абзац тугалланган ва 3 Қаранг:Левковская Н. А. О прагматической
муайян мавзуни акс эттирувчи матн установки текста и автора текста // В чём различие
парчаси сифатида семантик ва структур между сверхфразовқм единством и абзацем? //
Филологические науки.1й980. №1
51