Page 46 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

кераклиги ҳақидаги фикрини уқдирмоқчи чекиниш учун йўл излаш жараѐнида эски
бўлади. Умуман олганда, табиб образи дўстларини ахтаради, улар билан
Шарқ мумтоз адабий асарларидаги пир, ҳамсуҳбат бўлиб, кулфатини аритишни
муршид, шайх каби бадиий тимсолларни истаб қолади. Бироқ не ажабки, дўсту
эслатади. Чунки асарда у ҳам амаллари, биродарлари ҳам бирин-кетин бу кўҳна
ҳам ўгитлари билан ѐш авлодни тарбиялаш оламни тарк этиб кетишган экан. Қучли
вазифасини зиммасига олади. изтироб ва руҳий қийналишлар остида
Маълумки, Жалолиддин Румий қолган Лариса холанинг кўнглига ибодат
фалсафасида динлараро, мазҳаблараро қилиш фикри келиб қолади ва дугонаси
бағрикенглик масалалалари асосий ўрин Таня билан ибодатхонага йўл олади.
тутади. Инсоннинг руҳий хотиржамлиги, Ибодат қилаѐтган Лариса хола дугонаси
оқибати, гуманизми унинг ўзга миллат, Матлуба номини эслар экан, бироз
ўзга дин, ўзга мазҳаб, ўзга ирқ ва шунинг иккиланишда қолади. Унинг мусулмон,
каби турли тоифадаги шахслараро ўзининг эса насроний эканлиги, унинг
муносабатнинг самарали йўлга ҳақига дуо қилиш мумкин ѐки мумкин
қўйилишига замин яратади. Ижодкор эмаслиги уни ўйга толдирган эди. Ниҳоят
асарларида келтирилган ҳикоят ва “Мулоҳаза қила-қила ахийри бир қарорга
ривоятларнинг аксарияти мағзида ана шу келди: “Ахир динларимиз ҳар хил бўлсаям
ғояни ташвиқ этишга қаратилган дилларимиз яқин эди-ку... Ахир мен ҳам
интилишлар ѐтади. “Ичиндаги ичиндадир” Матлуба бир умр сиғинган Худога илтижо
асарида арабчани билмайдиган турк шоҳи қиляпман-ку!..”
ҳақида ҳикоят келтирилади. Шаънига ўзга Шундан сўнг хола анча хотиржам
тилда ўқилган шеърни чин бир эътибор тортди-да ибодатини давом эттирди...”
билан тинглаган шоҳни кўрган [4.70] Унинг хулосаси одамзодни
атрофдагилар ҳайратда қоладилар. яқинлашишга, тил, ирқ, дин, мазхаб, синф,
Ҳолбуки, шеърнинг ўзига нисбатан мақтов табақа, мартаба айирмачилигидан қатъи
мазмунида эканлигини ички бир туйғу назар ягона – инсонлик мартабаси.
билан англаган шоҳ гарчи тилини Асар қаҳрамони Турсунбой
тушунмаса-да, диққатини намоѐн этган эди. жонталаш эса ўзбек халқига хос бўлган
“Худди шундай, шайхлар ҳам агар меҳнаткашлик, ҳалоллик, меҳр-оқибат,
кўринишдан турли-туман, ишлари ва инсоф, диѐнат каби хислатларни ўзида жам
сўзлари фарқли-фарқли бўлса-да, мақсад қилган миллий характери билан диққатни
эътиборлари билан бирдир – Тангрини тортади. У шоир Абдулла Орипов таъбири
талаб қилмоқдир”, деган хулоса қилинади билан айтилган “пахтам қолди-ку, ахир”,
асарда [3.35]. Улуғбек Ҳамдам асарида ҳам дея “ялантўш, яѐв” даласига кетган, кунлаб
айни ана шу масалага дахл қилинган ўрин этигини ечмай, совуқ ош еб, саҳар туриб,
учрайди. Роман қаҳрамонлари кеч ѐтиб, аммо ўғлини ѐрдам беришга
қалбларидаги исѐн туғѐни манбаини уйғотишни раво кўрмаган, ҳатто ўлими
излашга муттасил ҳаракат қилар экан, асар олдидан ҳам бир ғиштни жойига
воқеаларига кўра уларнинг итоат ва ибодат қўѐлмаганидан ўкинган меҳнаткаш,
йўлига кириши маънавий-руҳий асослар меҳрибон бободеҳқоннинг типик
билан исботлаб борилади. тимсолидир. Гарчи атрофдагилар наздида
Персонажлардан бири Лариса хола у жонсарак ва жонталаш саналса-да,
яқинлари меҳри, эътиборидан четда якка- бизнингча, муаллиф унинг характерида
ѐлғиз қолиб ўтган ҳаѐтини сарҳисоб қилар олий илмий, урфоний, диний ақидалардан
экан, айни ана шу ѐлғизлик дардига унча чуқур хабардор бўлмаса-да, инсонлик
мубтало бўлишига ўз аъмолини сабаб деб қисматидан ўкинмайдиган, ўзлигини айнан
билади. Шунга қарамай у ѐлғизликдек аслича англаган кишилар оламини
даҳшатли кемирувчи махлуқ зулмидан жамлайди. Асардаги Фарида тимсоли
45