Page 44 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

чиқишга эришади ва у билан ҳаѐт кечира моҳиятини англаб етган зот қандай
бошлайди. Акбар билан осойишта бахтли!” [3.79] Ушбу ҳақиқатни кеч бўлса-
турмуши ташкил этилган Диана эса ўз да англаб етган Акбар Искандарни
табиатини яхши томонга ўзгартиради. шошилишга даъват қилади: “Имкон қадар
Аммо бундан Акбарнинг нияти фақатгина тезроқ чиқ, ҳаяллама...” [4.139] Ёзувчи
Дианани ѐмон йўллардан олиб чиқиш ѐки Акбар тимсоли орқали дунѐ ташвишлари,
қалбида пайдо бўлган муҳаббати машаққатларидан тезда букилиб,
туфайлигина эмас, балки ўзини қийнаѐтган Оллоҳнинг иноятига шубҳа қилган инсон
муаммолардан чекиниш ҳам эди. умрини беҳуда ўтказишига маҳкум
Акбардаги руҳий ҳолатларни панд- бўлиши мумкинлиги ҳақида сўз
насиҳат, тушунтириш кучи билан юритмоқчи бўлади. “Одам алайҳиссалом
ўзгартиришнинг иложи йўқлигини устози замонидан шу вақтгача исѐнкорларнинг
яхши билар эди. Бир пайтлар устозининг бошларига қандай балолар келганини
“Ҳикматни уққанга гапиргин болам, акс эшитгандирсиз. Фиръавн, Шаддот, Намруд
ҳолда икки томонга ҳам жабр қиласан”, ва Од қавми, Лут ва Самуд ва ҳоказолар
[4.3] деган ўгитини у синовдан ўтказиб қандай мусибатларга мубтало бўлдилар?”
иқрор бўлди. Шу боис бўлса керак, табиб [3.89], деб мисол келтиради Жалолиддин
бирор марта бўлса-да, унинг ҳис- Румий. Улуғбек Ҳамдам тасвиридаги
туйғуларини муҳокама этиб, баҳолаб Акбар гарчи салбий характердаги кишилар
ўтирмади. Табиб буларнинг барчасини тоифасидан бўлмаса-да, унинг исѐни
Акбар ўзи, мустақил бошдан ўтказгачгина аслида ўткинчи дунѐнинг майда
иқрор бўлиши мумкинлигини англаб етган ташвишлари билан боғланган эди. У
эди. Саволларига саркашлик билан жавоб абадият, илоҳиѐт ва инсоннинг буюклик
талаб қилаѐтган кейинги шогирди мартабаси бундан-да юксакроқ туйғуларга
Искандарга ҳам табиб “Ўзинг етиб эш бўлиши мумкинлиги тўғрисида кечроқ
келишинг керак уларга, болам”, [4.99] деб англади. Табиб эса унинг қалбида ўша
жавоб қилади. “Агар сизнинг ичингизда итоат ато этувчи хотиржамликнинг ниҳоят
сўзимизга хайрихоҳ бир туйғу бўлмаса, юзага келишига ишонарди. “Инсон ўз
айтганларимиздан наф йўқ. Ахир, ичидаги исѐндан қутулса, буни Оллоҳнинг
ичкаридаги ўғри келиб эшикни очиб фазли ва карами, дея билмоғи керак. Йўқса,
бермагунча, ташқаридаги ўғри уйга у билан бирга бўлган дўстларида бу ҳол
киролмайди-да. Яна бир мисол: дарахтга нечун воқе бўлмади?”, [3.71] деб ѐзади
намлик, аввало, унинг илдизидан келмаса, Жалолиддин Румий “Ичиндаги
сен юқоридан қуйган сув – беҳуда.” [3.72], ичиндадир” асарида. Ёзувчи талқинига
деб ѐзади Жалолиддин Румий. Улуғбек кўра “Исѐн ва итоат” романи қаҳрамони
Ҳамдам асари қаҳрамони Акбар қисмати Акбар қалбида итоат тушунчасининг
орқали эса буюк файласуфнинг ушбу пайдо бўлиши унинг маънавий
донишмандона айтган фикрлари ўз юксалишидан нишона эди.
тасдиғини топади. Акбар қалбидаги исѐн Жалолиддин Румий “Ичиндаги
олови батамом ўчгач, яъни умрининг ичиндадир” асарида аѐллар, оила
охирларида, хотини Фарида усиз яшашга масалалари ҳақида фикрлар билдириб,
батамом кўникиб қолган, неваралари ушбу борада ҳам инсондан кенгфеъллик,
билан оввора бўлиб юрган пайтларда бағрикенглик, сабр-матонат талаб
юртига қайтишни истаб қолади. “Завқ ва қилинишини ҳаққоний асослаб беради.
орзулар зинапояга ўхшайди. Зиналар Айни ана шундай паллаларда ҳам
ўтириб, дам олишга мослашмаган, аксинча, инсоннинг “Ривоят қиладиларки:
устига босиб ўтилади, холос. Умрини шу Пайғамбар асҳоби билан урушдан қайтди
зиналарда беҳуда ўтказмаслик учун ва: “Бу кеча шаҳар ташқарисида ухлаб,
ғофилликдан тез уйғонган ва аҳволнинг эртага ичкари кирамиз” – деди-да, ноғора
43