Page 79 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

қуйидаги мулоҳазасини келтиришни ўринли Эллипсис ҳодисаси, юқорида
деб ҳисоблаймиз: “Эллипсис, гап таркибида таъкидлаганимиздек, фақатгина гап
келувчи компонентлардан бирининг таркибидан бирон-бир гап бўлагининг
туширилиб қолдирилишидир, бошқача тушириб қолдирилиши билан бирга оддий
қилиб айтганда бош бўлаклардан грамматик қўшимчаларнинг шунингдек,
бирининг бўлмаслигидир” бутун бир матн доирасидан қандайдир гап
[А.А.Шахматов 1952, -с.29-31]. бўлакларининг ҳам туширилиб
Демак, эллиптик гапларга хос қолдирилиши жараѐнини ҳам қамраб
бўлган бундай хусусиятлар кейинчалик олади. Фикримизнинг исботи сифатида,
янада кенгайтирилади ва янги-янги Дуден таҳрири остида чоп этилган
тушунчалар билан бойитилади. Жумладан, грамматик дарсликдан ва бадиий
эллиптик гаплар, юқорида матнлардан айрим мисолларни келтирамиз.
таъкидланганидек, фақатгина эга ва Эллипсис ҳодисасига ҳар қандай
кесимнинг гап таркибидан туширилиб тил воситалари учраши мумкин. Масалан:
қолдирилиш жараѐни билан боғлиқ а) Эга функциясига кирувчи
бўлмасдан, шу билан бирга иккинчи кишилик олмошлари:
даражали бўлаклар билан боғлиқ бўлган 1. « [Ich] weiß wohl. [Ich] komme
ўзгаришларни ҳам қамраб олади. schon» [Duden, 1962 s 563].
Германист олимларнинг эллипсис Эллипсис ҳодисасига учраган гап
тўғрисида айтган бундай фикр – бўлакларини алоҳида ажратиб кўрсатиш
мулоҳазаларига таянган ҳолда, шунингдек, мақсадида катта қавс, яъни [...] шаклидаги
матн устида олиб борилган кузатишларга белгидан фойдаланилади. Шунинг учун
асосланиб шу нарсани алоҳида таъкидлаш катта қавс ичидаги [ich]-эллипсисга
лозимки, эллипсис ҳодисаси фақатгина гап учраган, яъни тушириб қолдирилган.
таркибидан бирон-бир бўлакнинг туширилиб Бироқ – “weiß, wohl, - komme sсhоn”-
қолдирилиши билан чегараланиб қолмайди. ларнинг худди шундай ифодаланиши -Ich-
Аксинча, бу ҳодиса матн таркибидан ҳар нинг ҳам, мавжудлигидан дарак беради.
қандай гап бўлагининг туширилиб Бундай мавжудлик контекст ѐрдамида, ѐки
қолдирилиши билан содир бўладиган барча шу ердаги вазият, ҳолат томонидан
ўзгаришларни ҳам қамраб олади. Натижада белгиланади. Натижада тингловчида ѐки
эллипсис ҳодисаси, ҳудди юқорида таъкидлаб сўзловчининг фикрлашида -ich weiß wohl;
ўтилганидек, фақатгина лексик ва грамматик ich komme schon- шаклида доимо намоѐн
ҳодиса сифатида эмас, балки стилистик восита бўлади. Юқоридаги гап таркибидан -ich-
сифатида китобхоннинг диққат-эътиборини нинг тушириб қолдирилиши бу бир оддий
ўзига жалб қилиши мумкин. Гап ѐки матн жараѐн эмас, аксинча юқори даражадаги
таркибидан бирор компонентнинг туширилиб мақсадли жараѐн бўлиб, ушбу жараѐн аниқ
қолдирилиши учун уларнинг таркибида аниқ стилистик функциялар учун хизмат қилади.
муҳит ѐки контекстуал вазият бўлиши шарт. Ёзувчи китобхоннинг диққат-эътиборини
Чунки фақат улар ѐрдамидагина туширилиб тасвирланаѐтган воқеаларга жалб қилиш
қолдирилган бўлак тикланиши мумкин. Гап мақсадида турли хил стилистик
ѐки матн таркибидан туширилиб қолдирилган фигураларга мурожаат қилади. Эллипсис
компонентлар уларнинг мазмунига ҳам зарар ҳодисаси ҳам ана шундай стилистик
етказмайди, аксинча, тасвирланаѐтган воқеа- фигураларнинг бир кўринишидир.
ҳодисага диққат билан назар ташлашга Эллипсис ѐрдамида ѐзувчилар
мажбур этади. Бу эса туширилиб тасвирлаѐтган воқеаларни
қолдирилган компонентнинг ўрнини соддалаштиришга, ихчамлаштиришга,
босадиган элементни тиклашга ѐрдам қисқартиришга ҳаракат қилади. Бундай
беради. соддалаштиришлар тасвирланаѐтган
воқеаларнинг мазмунини тўла сақлаган
78