Page 14 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

сийқаси чиққан ва эскирганки, бировни кетади. Тўғри, Ануйда ушбу муҳаббат
22
қизиқтириши даргумон. Аммо, бахтсизликка йўғрилган.
томошабинга шундай тугунни таклиф Бу ерда Пиранделлонинг ―Олти
этиб, Ануй сюжетни ғоят кутилмаган персонаж муаллифни қидириб‖ (Sei
тарзда буриб юборади: кўз ўнгимизда personaggi incerca d'autre, 1921) номли
Антуан де Сен-Флурнинг охирги машҳур пьесасига ўхшашлик ҳам
спектаклидан парча намоѐн бўлиб, уни сезилади. Умуман олганда, ҳис-
саҳналаштириш учун драматург Баварияга туйғуларнинг алоҳида театроналигида
(пойтахт беҳаловатлигидан шу ерга (театроналик баландпарвозлик синоними
келганди) Париждан энг яхши актѐрларни сифатида эмас, балки ўйиннинг,
чақиртирганди. ―Театр ичида театр‖ ростакамига эмасликнинг зарурий унсури
усулидан шундай кутилмаган тарзда маъносида), алоҳида вазиятлар ва инсоний
фойдаланаркан, Ануй ўзига маълум муносабатларнинг турли томонларини ҳар
кишиларнинг муайян вазиятларда хил тоналликда ўйнатишда, юз
ўзларини қандай тутишларини олдиндан бераѐтганнинг ноҳаққонийлиги муҳитида –
била олган, балки уларнинг жумлаларини гўѐ қаршимизда кўп маротаба кўзгулар
сўзма-сўз башорат қила билган драматург қаторида такрорланган совуқ акслар
зийраклигидан ҳайратланиш имкониятини тургандек – Пиранделлога ўзига хос
яратади. Бу театрнинг ҳар нарсага тақлид намоѐн бўлади. Аммо Ануй
қодирлигини билдирадими? пьесасида илк адабий манбага тўғридан-
Ёлғизлик исканжасини борган сари тўғри ишора ҳам бор.
ўткирроқ ҳис этгани сабабли Антуан ўзи Антуан де Сен-Флур хотирасига
ҳам драматург, ҳам режиссѐр, ҳам якка ѐдгорлик лавҳаси очилишидан сўнг, бу
томошабин бўлган ўз спектаклини ўйлаб ўлкага махсус ташриф буюрган француз
топгани намоѐн бўлади. Антуан учун ўз консули республика президенти номидан
қаллиғидан воз кечган бавариялик қиз машҳур драматург вафотидан сўнг Фахрий
қаллиғи ѐнига қайтишга қарор қилади. У легион ордени билан тақдирланганини
Антуан кўниккан, ўйлаб топилган, нореал эълон қилгач, ҳамма уйни тарк этади.
ҳаѐтда яшолмайди. ―У кучли ва содда Дераза эшикларини михлаб
инсон, дейди қиз қаллиғи ҳақида. – У ташлаѐтганлари эшитилиб туради.
мени ҳақиқий нарсалар билан ўрайди, Нотариус Эстеллга чеховча ―Олчазор‖
эҳтимол, бироз униққан, лекин ҳақиқий... якуни Антуанни кўп йиллар таъқиб этгани
У менга ҳақиқий бола ҳадя этади ва мен ва у ўлимидан кейин деразалар билан
немис деҳқон аѐлига жоиз бўлганидек эшикларни михлаб ташлашни васият
21
ҳақиқий уйда хўжалик юритаман‖ . қилганини гапиради. Бир куни у хитоб
Эҳтимол бу Антуаннинг нафис интилиши қилганди: ―Бу ўта ахмоқона иш! Қаранг-а,
ѐнида мешчанлик бўлиб кўринар, аммо ўша нусха шунақанги якунни мендан
равшанки, жўн ва тўғри турмуш ўйлаб олдин топган. Уни ҳеч қачон такрорлай
топилган ҳаѐтдан устун келади. олмайман, ҳамма билиб қолади. Ундан яна
Реминисценциялар шу ерда ҳам мавжуд: фойдаланиш имконини берадиган бирор
кексайиб қолган Антуан билан ѐш қиз ҳийла ўйлаб топишнинг иложини қилсам‖.
муҳаббати, у ўлганидан кейин келишган Антуан де Сен-Флур, ―Бульвар
қонуний меросхўрларнинг унга театри‖нинг тан олинган устаси даҳо рус
душманона муносабати Гауптманнинг ѐзувчисининг кашфиѐтини ўзлаштириш
―Кун ботиши олдидан‖ драмасига ўхшаб ҳуқуқига эга бўлиш учунгина ўлишга рози

22 ―Қадрли Антуан ѐхуд Бахтсиз муҳаббат‖ номи
Ануйнинг бошқа пьесаси ―Репетиция ѐхуд
21 Қаранг.: Антуан ва ѐш қиз диалоги. Comedie...M., Жазоланган муҳаббат‖ асарининг номига ўхшаб
1986. С.86. кетади. – М.Х.
13