Page 60 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

бўйича оламу одам Ҳақнинг ана шу руҳсифатдир. Лаби лаъли эса Хизрнинг
―нур‖га муҳаббатидан бино этилганлиги тириклик суви қадар бўлиб, Нуҳ умрини
қайд этилади. Шу севимлилик боис одамга ҳосил қилади.
фаришталар сажда кўрсатдилар. Бу Бу пари пайкар санам гўѐки маҳзи
Шайтоннинг ғашини келтиради. Ўзини бу руҳдур,
севимлиликдан мосиво ҳис этади. Одамга Лаъли Хизр оби ҳаѐти, қилди умри
сажда келтирмайди. Тангри таолонинг Нуҳдур.
ҳамишалик мардудига айланди. Халқ Бошқа ўринларда ҳам лирик
орасида юрадиган ―ноумид шайтон‖ қаҳрамон учун Нуҳ кечирган узоқ умр
ибораси ҳам шундандир. Атойи талқинида, рамз вазифасини ўтайди. Гўѐ ошиқ учун
шайтоний манманликка нисбатан инсоний висол йўлида бу умр ҳам ҳеч нимани
хокисорлик улуғланади. Унинг қаламига англатмайди. Бу йўлда ошиқ кўзидан
мансуб сатрларда айтилишича, одам оққан ѐш дарѐси тўфони оламни ғарқ
тийнати Жаброил келтирган камтарлик этади. Шундан Атойи ўз ғазалларидан
зийнати билан қорилгандир. бирида: ―Топмасам васлингниким, ул Нуҳ
Тахмир этарда тийнати одамни умридур манга, Ғарқи тўфон айлагай
қудсилар, оламни кўз ѐшим менинг‖, - дейди. Ёки
Келтурди Жабраил анинг хоки шоир лирик қаҳрамони учун маъшуқ билан
роҳини. кечирган бир лаҳза Сулаймон мулки ва
Яъни, одамийнинг хулқ – атвори Нуҳ умрига тенглашади. Яъни: ―Сулаймон
поклик билан қорилаѐтганида, хокисорлик, мулкидур ҳам Нуҳ умри, Санинг бирла
камсуқумлик тупроғи Жаброили Амин кечурган бир замоним‖. Бунда, албатта,
томонидан келтирилган эди. Мумтоз Сулаймондек бутун олам подшоси ва
шеъриятда нубувват тимсоллари тасвир унинг беҳисоб мол – мулки ҳамда Нуҳ
этилганда ўзаро мувозийлик кўпинча вақт сингари қирқ – эллик авлод даражасидаги
нуқтаи назаридан эмас, балки бадиият узоқ умрни кўз ўнггимизда
жиҳатдан талқинни юзага келтиради. Шу гавдалантирсак, бадиий талқин
боис Хизр умри, Сулаймон мулки, Нуҳ рамзиятидан ҳайрат ўз – ўзидан
умри, Сомирий сеҳри, Масиҳ эъжози, ойдинлашади. Мавлоно Атойи яна бир
Юсуф ҳусни сингари ўхшатмалар байтида лирик қаҳрамон ―маҳбуба билан
биргаликда тасвир этилаверади. Бундай кечирган бир онини Хизр ҳаѐти, Нуҳ умри,
анъана Атойи ижодига ҳам хосдир. Бунда Жамшид мулкига‖ ҳам тенглаштирмайди.
фақат бадиият талаби устуворлик қилади, Ҳаѐти Хизру умри Нуҳу ҳам
холос. Тарихан олиб қаралганда эса Жамшиднинг мулкин,
бошқача манзара намоѐн бўлади. Биргина Тенг этмасмен санинг бирла
мисол ―Қисас ул-анбиѐ‖ ѐки бошқа кечурган бир замонимға.
набийлар тарихларида ал-Хизр абадий Шоир шеъриятида Сулаймон образи
тирик, эзгу ишларда мададкор сифатида талқин этилганда кўпинча у билан боғлиқ
талқин этилса-да, нубувват ҳалқасида ҳолда ѐ ―мулк‖, ѐки ―чумоли‖
фақат Мусо ва Илѐс қиссаларида зикр тушунчаларига мурожаат этилади.
этилади. Лекин бадиий талқинларда ўзга Маълумки, мулк ва молик тушунчалари
набий ва тарихий – афсонавий сиймолар ўзакдош сўзлар ҳисобланади. Мулк
билан ҳам бир ўринда келаверади. дейилганда предмет маъносида моддий
Атойининг ушбу байтида Хизр тимсоли олам ва унинг бойликлари назарда
Нуҳ билан бирга тасвир этилади. тутилади. Молик тушунчаси эса барча
Аниқроғи, Хизр оби ҳаѐти ва Нуҳ умри мулклар эгаси маъносини англатади. Ҳар
бир поэтик манзара кашфига хизмат иккала тушунча ҳам мумтоз
қилади. Аслида уларни тарихан адабиѐтимизда кўп маъноли сўзлар
боғлайдиган нуқталар эътироф этилмайди. сирасига киради. Мумтоз адабиѐтда Молик
Бунда гўѐ маъшуқ санамнинг ўзи кичик бир мулк соҳибидан Молик ал-

59