Page 63 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

бажаради. Атойи лирик қаҳрамони ҳам шу каби образли бирикмалар билан бадиий
нуқтаи назардан ўзига Аюб сабрини манзара яратади.
истайди. Яъқуб ва Юсуф қиссаси ҳам Аюб Ногаҳ назарим чоҳи занахдонингға
тарихидан ўтса ўтадики, аммо ундан тушти,
қолишмаслиги барчага аѐндир. Лекин сабр, Боғланди кўнгул Юсуфи зулфинг
фироқ масалаларида Яъқуб ва Юсуф расанида.
тамсили шеъриятда ниҳоят дилдор Бунда сиртдан қаралганда шеърда
манзараларни ҳосил этади. Бунинг боиси, ―менинг назарим чоҳи занахдонинга
бизнингча, Юсуф сюжетида тасвир дийдор тушиб, кўнглим зулфинг арқонига
билан хотималанишидадир. Атойи боғланди‖, – тарзида мазмун бор. Шоир
талқинида ҳуснга – Юсуф, айрилиқ ғамига тасвирни шу даражада маҳорат билан
– Яъқуб мажоз тимсоли бўлиб келади. амалга оширганки, унда китобхон бир
Бугина эмас, шоир шеъриятида қарашда Юсуф воқелигини сезмасдан
маъшуқалик мазҳарининг ифодаланишида қолади. Бироқ уни англамаслик кишини
Юсуф сюжети бажарган бадиий тасвир шеър бадииятидан йироқлаштиради. Бир
кўлами ниҳоят хилма – хилдир. Мисол сўз билан айтилганда байт мазмуни учун
учун Атойи ушбу мисраларида юз – Юсуф, Юсуфнинг биродарлари томонидан
зақан(ияк) чуқурлиги – қудуқ, соч – қудуққа ташланиши воқеаси бадиий тасвир
арғамчи, нафас – Исо, хат – Хизр, лаб – бўлиб хизмат этади. Бу воқелик
тиниқлик сифатида талқин этилади. бутунисича шеърга кўчирилган. Бошқа
Юсуф юзи, қудуқ зақани бор, сочи хилда изоҳланганда, ―қудуқ ичидаги ҳолат
расан, юзага чиқарилган‖. Қудуқ – бағбақа
Исо дамию Хизру хат ерни зулол чуқурлигига, кўнгил – Юсуфга, зулф –
эрур. арқонга айланган. Байтнинг ботин
Бунда ботин маъноларига кўра маъноси, кўнгилнинг оташин ишқ билан
оладиган бўлсак, юз – илоҳий ҳусн, жамол азалий маъшуқага боғланганлигини
тажаллисидир. Зақан – илоҳий тажалли билдиради. Навбатдаги сатрларда ҳам
мушоҳадаси, унинг чуқурлиги жамолни Юсуф мавзуси давом этади. Лек бунда
мушоҳада этиш нозиклиги саналади. Соч – Юсуфнинг зиндонбанд этилиши воқелиги
моҳиятни зоҳир қилиш, талаб йўлидаги лирик тасвирга асос бўлган. Байт мазмуни
мустаҳкам арқонни англатади. Хат – зоҳиран қаралганда ҳам, ботинан ҳам ишқ
буюклик бўлса, лаб – илоҳий файз мавзуси талқинига доир эканлиги
ҳисобланади. Шундан шоир илоҳий кўринади. Мумтоз тасвирларда ишқ
зуҳурротни мажозан ифодалашда бир йўла талқини икки, яъни зоҳирий ва ботиний
Юсуф, Исо, Хизр билан боғлиқ қатламда акс эттирилиши шарқона
тафсилотлардан маҳорат билан қарашлардаги ―мажозий ва ҳақиқий ишқ‖
фойдаланади. Ушбу мисраларда эса ―эй масалаларига бориб тақалади. Шеърда юз,
ҳуснда комил, сенинг жамолинг Юсуфдан кўнгил, зулф, кўз, лаб, қош, қомат ва
ѐдгорлик, сенинг ҳажрингда кўзларим бошқалар тасвир этилганда талқин ўша
Яъқубдекдир‖, - тарзида маъно бор. Яъни: ―ҳақиқий ишқнинг мажоз тили‖ билан
―Эй камоли ҳусн, Юсуфдин жамолинг ифодаланаѐтганлигини билдиради. Акс
ѐдгор, Бўлди ҳажрингдин биайниҳ ҳолда ―ҳеч бир мумтоз адиб ѐрнинг қошу
кўзларим Яъқубвор‖, - дейди. Ҳусн – кўзини мадҳ этиш учунгина қалам
мукаммал камолот ва сифат рамзидир. тутмас‖лиги маълум бўлади (Иброҳим
Яъни, жамол, дийдор, ҳусн – Ҳақ зотидаги Ҳаққул). Шеър ташдан изоҳланганда
мукаммал комилликлар бадиий ―кўнгил юзга ошуфта бўлди, зулф ва
ифодасидир. Атойи бир ғазалида ишқ сақоқини истайди. Бу Юсуфни севганлар
назари, чоҳи занахдон (ияк чуқури), уни зиндонбанд этишни орзу
кўнгил Юсуфи, зулф расани (зулф арқони) қилганларидекдир‖, – маънодаги фикр
келиб чиқади.

62