Page 61 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

мулк, яъни барча мулклар эгаси бўлган ал- баробарлаштирилган. Яъни, ошиқ ва
Ҳақ маъносигача, мулк – оддий бир Сулаймон, гўзаллик ва бойлик мулки,
ашѐдан бутун борлиқ мулкигача бўлган кўнгил ва чумоли озурдалиги бир қаторга
маъноларда талқин этилади. Шарқона қўйилиб талқин этилган. Хулоса эса аѐн,
талқинларга кўра, бутун олам мулкини кўнгилда пайдо бўлган ишқ ошиқни ҳусн
бошқариш тўрт кишига насиб этган экан. мулкининг шоҳи даражасига кўтаради.
Шулардан иккитаси, яъни Сулаймон ва Бошқа бир мисраларда эса Ҳорут ва Морут
Зулқарнайн муслим, иккитаси, яъни қиссаларига эътибор қаратилади.
Намруд ва Бухт Наср куффор аҳлидан деб Маълумки, ушбу қисса бани одам учун
қаралади. Мумтоз шеъриятда шундан ниҳоятда катта ибратга эгадир. Асли
келиб чиқиб Сулаймон пайғамбар беҳисоб фаришталардан бўлган бу тимсоллар сабру
молу мулкка эга бўлган жаҳон шоҳи қаноат бобида сабот кўрсата олмасдан
образини ифодалаб келади. Шунга охиратгача Бобил чоҳига ташланиб қаттиқ
қарамасдан ҳам Сулаймон жуда кўп жазога тортиладилар. Уларнинг аччиқ
синовлардан ўтказилади. Шундай қисматини акс эттирувчи ривоят фабуласи
синовлардан бири шу даражадаги салобат мумтоз шеъриятимизда кўп ҳам кўзга
билан ҳам бир чумолининг ақли қошида ташланавермайди. Атойи бу ибрат
ҳайратда қолиши воқелигини айтиб ўтиш қиссасидан ўзгача оҳангли эстетик
мумкин. Аммо шеъриятда, хусусан, Атойи талқинни амалга оширишда фойдаланади.
лирикасида чумоли бу фабула маъносида Бу мумтоз шеър бадииятининг ўзига хос
эмас, балки Сулаймонга тегишли бўлган тасвир услуби ҳам ҳисобланади. Унда
жонзод сифатида ўзга адабий – эстетик айтилишича, ―сенинг кўзинг сеҳри ғам
манзаралар яратишга хизмат этади. диѐрини Бобил чоҳидек қилиб, нозу ишва
Умуман мумтоз шеъриятда нубувват билан кўнгилни Ҳорутдек чоҳга мубтало
тимсоллари талқин этилганда худди қилди. Шакардек оғзинг шарбати Хизр
шундай адабий қонуниятларга амал сувини, лаъли лабинг эса яшил
қилинади. Яъни, муайян сатрларда у ѐки кўкарчинларни яширди.
бу набий ѐки бошқа тарихий – афсонавий Чоҳи Бобилтек қилиб ғам гўшасин
шахс тасвирланар экан, улар билан боғлиқ соҳир кўзунг,
турли жонли ва жонсиз предметлар ҳам Шева бирла мубтало қилди кўнгул
келиб ўзга бир тасвир, бошқа бир талқин Ҳорутини.
иқлимларини ҳосил қилади. Бунга Атойи Хизрнинг суйин яшурди шаккар
лирикасидан ҳам кўплаб мисоллар оғзинг шарбати,
келтириш мумкин. Чунончи, Сулаймон Сабзайи лаъли лабинг ҳам сабзи хат
образи талқинидаги ―мур‖ ҳам худди ѐқутини.
шундай моҳият касб этади. Шоир ўз Бундан шундай хулоса чиқариш
ғазалларидан бирида ―мур‖ ва Сулаймон мумкинки, мумтоз шеъриятда битта образ
образларини бир ўринда тасвирлаб, – тимсол ѐки сўзгина эмас, балки бутун
ажойиб бир бадиий лавҳа яратади. бир сюжет ҳам истиоравий маъно
Мурни озурда қилма, хосса ошиқ ифодалашга хизмат этади. Бу ўринда ҳам
кўнглини, ичидан дунѐнинг барча бадбўйликлари
Ҳусн мулкинда тиларсанким, анқиб турадиган ва унга Ҳорут билан
Сулаймон бўлғасен. Морут ташланган қудуқ Чоҳи Бобил – ―ғам
Байт мазмунига кўра, ―хос ошиқлар гўшаси‖га, бу фаришталар синов
кўнглини ҳусн мулкида истасанг, чумолига мақсадида ўргатадиган сеҳр – жоду –
ҳам озор бермагил‖, – дейилган хулоса ―кўз‖га, гўзалга маҳлиѐ бўлиб ўз ҳолидан
бор. Шунда Сулаймондек мулк эгаси мосиво бўлган Ҳорут – ―кўнгил‖га, Хизр
бўласан. Бунда ошиқ кўнгилнинг ҳусн чашмаси – ―оғиз шарбати‖га, лаъли лаб –
мулкига эга бўлиши, Сулаймоннинг олам ―яшил кўкарчин‖га миқѐсан рамз
мулкига эгалиги билан талқинидир. Албатта, ғам, кўз, кўнгил,

60