Page 32 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

head when he gets his work in. He's got a left референция нуқтаси (reference point) –
swingthat jars you! Sometimes I take the мақсадли воқеа-ҳодисага нисбатан
count in the first round; but when I feel like белгиланган мавжудлик; At present we live
having a good time during the week, or want in London; In those days, we were getting up
somenew rags, I come up again for more at 7 o'clock; One day I shall die; This time last
punishment. That's what Idone last night (O‘ year I was travelling around the world; 3)
Henry, 169); Кечки пайтлар бўлса Ёдгорни ориго (origo) – референция вақтига
кўтариб оламан. Паркларга бориб, дуративлик (duration), ривожланиш
циркларга кирамиз. Айланма от ўйинида (succession), анисотропик (anisotropicity)
Ёдгорни отга миндириб айлантираман. координаталаридан бирини боғловчи
Қувноқ, бахтли, саодатли умр жуда секин элемент. Қиѐсланг: Next they're playing the
ўтиб туради. Ёдгор келган кунларимда бир Schubert Octet; Suddenly I remembered the
оз тортиниб турган бўлса, кейинги letter.
кунларда жуда иноқлашиб кетди (Ғ. When the spring comes, the swallows
Ғулом: 128). return; When we arrived she made some fresh
Келтирилган мисолларда saturday coffee; He rarely lets us know what he's
nights, кечки пайтлар каби темпорал doing. Crime is the best policy these days.He
бирликлар темпорал референция cycles to work most days. (Evans V. 2013:
вазифасини бажарган. Инглиз тили 393 – 435).
мисолида The Present Simple шакли Матн доирасида темпорал бирликлар
темпорал доминант сифатида ўрнатилган маълум вақт оралиғида бўлиб ўтган воқеа-
вақт белгисини ифодалаган. Ўзбек тили ҳодисанинг бошқа содир этилган вазиятга
мисолида –а аффиксли ҳозирги замон алоқадорлигини кўрастувчи восита
шакли темпорал доминант хусусият касб вазифасини бажаришини кузатиш мумкин.
этган. Мазкур замон шакли воқеа- Темпорал ҳодисалар матндаги лисоний
ҳодисаларни бир жараѐнга бирлаштириш муносабатларни шакллантириш, алоқадор
учун хизмат қилган. воқеа-ҳодисаларни боғлаш учун хизмат
Вақт ўлчови воқеа-ҳодисаларнинг қилади. Маълумотлар боғлиқлиги
вақт оралиғида содир этилишини семантик-синтактик боғлиқлик,
белгилаш учун хизмат қилади ва шунинг импликация орқали амалга оширилади.
учун ҳам референциянинг темпорал Замон шаклининг иштироки вазият
фрейми сифатида амал қилиши мазмунини очиб беришда муҳим ўрин
таъкидланади. Бунда иккита вақт ўлчами тутади. Шунинг учун ҳам, вазиятнинг
системаси таклиф этилади: воқеа-ҳодиса релевант мазмуни вазиятнинг референт
саналиши системаси (event-reckoning фрейми деб ҳисобланади. Шундай экан
systems (e.g, calendars)) ва вақт саналиши аспект дейктик категория таркибига
системаси (time-reckoning systems (e.g, киритилмаса-да, аспектуал маълумот
clocks)). Мазкур темпорал муносабатларни баъзан темпорал локативликка тааллуқли
тасвирлаш учун мураккаб тил эканлиги намоѐн бўлади (Geeraerts D.
воситаларидан фойдаланиш мумкин. 2007; 813). Масалан: 'While we were talking,
Қиѐсланг: The time is approaching midnight up pulls a passenger train to the depotnear by.
(time-reckoning). Christmas has come round A person in a high hat gets off on the wrong
again (event-reckoning). side of thetrain and comes tripping down the
В. Эвенс референцияни темпорал track towards us (O‘ Henry,, 218); Уйимга
фрейми лисоний кодланишининг учта келганимда вақт алламаҳал бўлиб қолган
координаталарини келтиради: 1) мақсадли эди. Танчани кул босиб, тагида
воқеа-ҳодиса (target event)- белгиланган тўрттагина чўғ қопти. Қоронғи
воқеа-ҳодиса; Day by day we are getting ошхонадан кўмир олиб чиқиб, солдим
nearer to death; Five minutes later the rescue (Ў.Ҳошим, 234).
party was leaving; For generations, Nepal has Келтирилган вазиятда 'While we were
produced the world's greatest soldiers; 2) talking соф темпорал сифатида кейинги

31