Page 85 - 3-son 2018 yil
P. 85

Хорижий филология  №3, 2018 йил


            эканлигини     эслатиб    турувчи     бадиий        амалиѐтида  учровчи  чодир  тутиб  чиллада
            ташбеҳлар (бир унгири олдида, бир унгири            ўтириш  анъанаси  тувалик  шамонлар
            орқасида  Морту  она  ѐки  қизил  кўйлак            амалиѐтида     ҳам    учраши     М.Б.Кенин-
            кийиб  келган  қонхўр  она  ,  қирқ  бир  чироқ     Лопсан томонидан қайд этилган эди.
            берганлар,  она  бўлиб  келганлар,  чодир-                 Хуллас,  шамон  йўқловларининг
            чиммат  тутганлар  каби),  шунингдек,               ўзига       хосликлари       қўйидагиларда
            ҳаммага  маълум  бўлган  марҳумларнинг              кўринади:
            номларини келтириш кўзга ташланади.                      1.    Авлиѐлар         ва       марҳум
                  Халқ  қарашларига  кўра,  Морту  бир          қариндошларининг        номларини       зикр
            кўкраги  олдида,  бир  кўкраги  орқасига            этилиши  ва  уларнинг  ѐдга  олиниши
            жойлашган,  одам  зотига  фақат  ѐмонлик            мотивининг етакчилик қилишида;
            келтирувчи  демонологик  образ.  Қушноч                  2.    Шамон          маросимларининг
            Мортунинг ўзбек мифологиясидаги ташқи               бошланғич қисмида ижро этилишида;
            белгиларини  қайд  этиш  билан  бирга  уни               3.    Матнда  руҳлар  ва  арвоҳларга
            ўзининг ҳомийси сифатида талқин қилади.             сиғиниш мотивининг устуворлигида;
            Шунингдек,  қушночга  ғойибдан  чироқ                    4.    Йўқлов  матнида  ғайб  олами
            берувчи  чилтонлар  ѐки  она  бўлиб  ғайб           вакиллари: парилар, қирқ бир чилтон, қирқ
            оламидан  келганлар тингловчи кўз  ўнгида           қиз,  морту,  ажина  каби  мифологик
            илоҳий  тасаввурларни  ҳосил  қилиш  учун           персонажлардан  мадад  кутиш,  уларни
            муҳим  поэтик  вазифани  адо  этади.                шамоннинг         мифологик         ҳомийси
            Матндаги  қонхўр  она  эса  ѐвуз  руҳларга          сифатидаги        талқин       этилишининг
            ишорадир.  Руҳларнинг  йўқлов  матнида              етакчилик қилиши;
            чодир-чиммат        тутганлар      сифатида              5.  Асосийси  шамон  йўқловлари
            тасвирланиши        ҳам     фақат     шамон         шамонлар томонидан шамон маросимлари
            тасаввурларига  хос  тасвир  усулидир.              (момооши, сурпа ѐйди, кўчириқ, қайтарма
            Шамонликларнинг              тасаввурларига         каби)ни ўтказиш жараѐнида ижро этилади.
            қараганда, шамонга чодир тутишни, чодир
            ичида  чиллада  ўтиришни  фақат  ҳомий
            руҳларигина  буюради.  Ўзбек  шамонлари

                                                      Адабиѐтлар:
                  1. Булатов А.О. Релекты шаманства у народов Дагестана… С. 218.
                  2. Дыренкова Н.П. Материалы по шаманству у тулеутов // Сборник музея антропологии
            и этнографии. Т.Х. - Москва , 1949. С. 136-138.
                  3.  Новик  Е.С.  Обряд  и  фольклор  в  Сибирском  шаманизме.  -  Москва,  1984.  С.  237;
            Дыренкова Н.П. Материалы по шаманству у тулеутов // Сборник музея антропологии.
                  4. Қаюмов О. Ўзбек фольклорида пари образи (генезиси ва поэтикаси) Номзодлик дисс.
            Авт. Реф. - Тошкент, 1999.
                  5.    Қаюмов  О.  Сармишсой  пиктографларини  ўқишга  доир  //  «Давлат  тили  ва
            умуминсоний қадриятлар» мавзуидаги республика илмий анжумани материаллари. - Навоий.
            2004. 16-18-бетлар.
                  6. Қаюмов О. Қояга битилган мактуб // Фольклоршунослик. Илмий мақолалар тўплами.
            1- китоб. - Навоий, 2004.
                  7. Қаюмов О. Пари билан боғлиқ халқ карашлари // Ўзбек тили ва адабиѐти. 1996, №  1,
            45-47-бетлар.
                  8.  Уткин  К.  Д.  Якутский  шаманизм  в  его  древней  первооснове//  Истоки  якутского
            шаманизма. - Якутск, 1994. С. 11. (Материал Интернет тизимининг www. Ruthenia.ru/folklor.
            сайтидан олинди).
                  9. Окладников А.П. Прошлое Якутии до соединения к Русскому государству. - Якутск,
            1949. С. 32




                                                            84
   80   81   82   83   84   85   86   87   88   89   90