Page 80 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ШАМОН ЙЎҚЛОВЛАРИ ФОЛЬКЛОР ЖАНРИ СИФАТИДА

Қаюмов Олим Садриддинович,
Навоий давлат педагогика институти доценти

Калит сўзлар:фольклор, миф, шамон, тумор, қўл бериш, қайтарма, чил ѐсун, ўқиш.

Манбалардан аниқланишича, туркий ғайб оламидан инъом қилинган неъмат
қавмлар орасида шамонлик касбини қўлга сифатида тасаввур қилиш шамонлик
киритган, ўз қавми орасида буюк шамон эътиқодига ҳам хос. Чунки шамонлар
сифатида танилган кишилар дастлаб эркак чилдирма (бубна) воситасида куй чалиб
9
кишилар бўлишган . Шамонлик касбини руҳларни чорлайдилар. 1996 йил биз
эркак жинсига мансуб кишилар томонидан томонимиздан Навоий вилояти Хатирчи
қўлга киритилиши Сибирда истиқомат тумани А.Ёрлақабов ширкат хўжалиги
қилувчи туркийлар орасида қайд этилган. Жалойир қишлоғида истиқомат қилувчи
Ўзбекистонда яшовчи туркий қавмлар қушноч Тўлғаной Мирзаевадан ѐзиб
орасида шамонлик касбини асосан аѐллар олинган маълумотларда қушночнинг
эгаллаши кузатилмоқда. Фақат профессор париларни чилдирма чалиб чақириши қайд
10
М.Жўраевнинг шахсий архивида этилган эди.
сақланаѐтган «Бойсун баҳори» халқаро Шамонликнинг эркак кишилар
фестивалининг видео тасвирида шамон томонидан қабул қилиниши Ўзбекистонда
чолнинг зикрга тушганлиги, тилига яшовчи аҳоли ўртасида кам учровчи
қиздирилган капкирни босиб томошо ҳодиса. Бироқ, афсунгарлик- дуохонлик,
кўрсатганлиги қайд этилган. Қизиғи азайимхонлик касби борки мазкур касб
шундаки, томоша кўрсатаѐтган кишининг эгаларининг беморларни даволаши,
қўлида бобосидан мерос қолган қамчи, кишиларнинг мушкулларини
тумор, пичоқ каби предметлар мавжуд. осонлаштириши мақсадида афсунлардан
Холбуки, шамонларнинг зикрга тушиши, фойдаланишлари кузатилади. Навоий
руҳларни чорлаш, уларни муайян мақсад вилояти Нурота шаҳарчасида эшонлар
сари йўллаш жараѐнидаги экстаз ҳолат номи билан элга танилган Саид Аҳмаджон,
бўлиб, маросимда иштирок этаѐтган барча Саид Шарофиддин, Саид Истамхон ва
қатнашчиларни руҳан ўзига эргаштиради. Саид Мансурхон эшонларнинг «Қўл
Шамонлик эътиқодида зикр - ўтганлар бериш», «Ўқиш», «Қайтарма», «Чил ѐсин»
руҳини ѐд этиш мақсадида амалга каби маросимларида ислом динининг
оширилади. Қадимги шамонларнинг зикр муқаддас китоби «Қуръони карим»
тушиш ҳолати кейинчалик миллий оятларидан афсун сифатида
санъатимизда рақс санъатининг майдонга фойдаланганликлари кузатилди. Эшонлар
келишига асос солган. Ҳатто ислом томонидан ўтказиладиган ретуаль
мифологиясида куй ва рақс оллоҳ жараѐнида араб тилидаги «Қаҳри кул»,
томонидан берилган неъмат сифатида «Кимѐи саодат» каби қасидалардан, соф
талқин қилинади. Куй ва рақснинг ўзбекча шамон чорловларидан
исломий талқини ўзбек ѐзма адабиѐти фойдаланганлигининг гувоҳи бўлдик.
намуналарида ҳам қайд этилган. Ҳатто, Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки,
Бобораҳим Машраб куйни «суннати беморларни сўз сеҳри воситасида даволаш,
Жаббордан»,- деб талқин қилади. Куйни йўқолган нарсаларни топиш ва мушкул
ишларни осонлаштириш мақсадида магик
айтимлар айтиш анъанаси нафақат
9 Новик Е.С. Обряд и фольклор в Сибирском
шаманизме.Москва, 1984. С. 237; Дыренкова Н.П. Марказий Осиѐда яшовчи туркий қавмлар,
Материалы по шаманству у тулеутов // Сборник
музея антропологии и этнографии. Т. Х. Москва 10 Қаюмов О. Ўзбек фольклорида пари образи
1949; Булатов А.О. Релекты шаманства у народов (генезиси ва поэтикаси) Номзодлик дисс. Авт. Реф.
Дагестана // СЭ, 1991, № 6. С.117. Тошкент, 1999.

79