Page 82 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

Туркий халқларда, хусусан, Сибирь туркий тарғиботчилари саналмиш эшонлар
халқларида ҳозир ҳам эркакларнинг амалиѐтида руҳларга сиғиниш, улардан
шамонлик касбини эгаллаш ҳолатлари мадад сўраш шамонийлик ва исломий
кузатилади. Ўзбекистонда эса, биз Навоий эътиқодлар диффузияси сифатида
вилояти Хатирчи тумани А.Ҳалимов тавсифланмоғи лозим.
фермерлар уюшмасига қарашли Юқорида зикр этилган марҳумлар
қишлоқлардан бирида истиқомат руҳини ѐд этиш шамонликка хос анъана
қилаѐтган Аслиддин қушноч, гарчи, эркак бўлиб, шамон маросимлари
киши бўлса-да, шамонлик касбини фольклорининг йўқлов жанрига мансуб
эгаллаган. Аслиддин қушноч устози матнлардир. Шамон йўқловлари борасида
Жангил бахшидан қўл олган. Шунингдек, кўйида алоҳида мулоҳаза юритамиз.
Самарқанд вилояти Нуробод тумани Бизнинг кейинги йилларда олиб
Остонабобо қишлоғида яшовчи Довуд борган кузатишларимиз шуни
бобо ҳам бахшилик қилади. Айтишларича, кўрсатадики, шамон маросимларининг
Довуд бобо ХIV асрда яшаб ўтган машҳур мазмун-моҳиятига кўра, қўл олиш, суқ
Илѐс Шайхнинг авлоди саналади. чиқариш, алас, қонлаш, боқиш, қоқим,
Шамонликнинг ислом мифологик қайтарма, кўчириқ, боғлаш, ѐйиш, иссиқ-
тасаввурлари билан бойитилган совуқ каби кўплаб кўринишлари мавжуд.
вариантлари номлари юқорида зикр Шундан келиб чиқиб ўзбек шамон
этилган шамонлар амалиѐтида учрайди. маросимлари фольклорининг асосий
Шунинг учун ҳам афсунлардан жанрлар таркибини аниқлашда
фойдаланиш анъанасини ислом дини ретулларнинг вербал жиҳатини ташкил
пешволари саналмиш эшонлар, этувчи айтимларни синчиклаб ўрганиш ва
азайимхонлар ҳам амалга ошириб уларнинг маросим жараѐнида тутган ўрни,
келадилар. поэтикаси, ижро ўрни ва ижро усулига
Эшонлар томонидан амалга кўра гуруҳлаштириш лозим деб
ошириладиган қайтарма маросимида ҳам ҳисобладик.
айнан шамон чорловлари, шамон Шамон маросимларини ўтказишда
йўқловлари ижро қилинади. 2005 йил маросимларнинг биринчи босқичи шамон
ноябрь ойида Биз томонимиздан ѐзиб йўқловларининг ижроси билан
олинган Навоий вилояти Нурота шаҳрида бошланади. 2004 йил Навоий вилояти
истиқомат қилувчи Мансурхон эшон Хатирчи тумани Мирзо Улуғбек ширкат
Шарафиддинхон ўғли томонидан хўжалиги Жалойир қишлоғида истиқомат
ўтказилган қайтарма маросими матнида қилувчи 41 ѐшли Нозибуви бахшининг
«Ёсин» сурасидан сўнг «Ё Оллоҳ, ѐ Оллоҳ, маълумот беришича, бахши боқим,
ѐ Оллоҳ. Ё Муҳаммад, ѐ Муҳаммад, ѐ қайтарма, суқ чиқариш, қоқим
Муҳаммад. Саййид Аҳмаджон эшон, маросимларини ўтказишда аввало ишни
Саййид Истамхон эшон, падари «авлиѐ териш»дан бошлар экан. Ўтган
бузрукворим – Саййид Шарафуддинхон улуғ авлиѐларни ѐд олиш, уларнинг
эшонларнинг руҳлари қўлласин. Мени руҳидан мадад олиш мақсадида шамонлар
қўлим эмас, Саййид Аҳмаджон эшон, авлиѐлар ва ўзларининг марҳум
Саййид Истамхон эшон, падари қариндошлари номини тилга олиб қўшиқ
бузрукворим- Саййид Шарафуддинхон куйлайди:
эшонларнинг қўли»-, деб «Омин. Сўзим боши бисмилло,
Парвардигоро шу кишининг Ишим боши бисмилло,
мушкулларини осон қилгайсан. Алҳам боши бисмилло,
Дардларига ўзинг шифо бериб, бало- «Қуръон» боши бисмилло,
қазолардан асрагайсан. Суф, суф, суф»,- Руҳиятлар султони,
деб олқиш айтиб дам урганлиги кузатилди. Мен сизларга сиғиндим.
Шу ерда бир масалага алоҳида эътибор Чодир чиммат тутганлар,
қаратишимиз лозим. Ислом дини вакили ва Чор томондан келганлар,

81