Page 88 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

Земляника здесь есть?- Да, земляника кўрсатиш учун қўлланади, чунки
здесь есть. Мыши в доме есть?- Нет, прессупозиция тушунчаси функционал
мышей в доме нет; Собака у тебя есть?- тема тушунчаси билан қиѐсланади.
Нет, собака у меня нет, бу ерда О.А.Крылованинг позицияси ўзига
Н.Д.Арутюнованинг фикрича урғу фақат хос ҳисобланади. Унинг таъкидлашича,
"нет" сўзига тушади, отлар (земляника, ремани юқорида кўрсатилган мезонга
мышей, собака) урғусиз қоладилар. эътибор қаратмасдан ажратиш мумкин. Бу
Н.Д.Арутюнованинг таъкидлашича, отлар айни гапда тасдиқланипш ѐки инкор
жавобда дарак гаплардагига қараганда қилиниши - мумкин. Ушбу
камроқ интенсив бўладилар. тасдиқланадиган ѐки инкор қилинадиган
Эротематик методни қабул қилган кисм рема бўлиб келади. О.А.Крылова шу
баъзи муаллифлар ушбу метод гапни тема муносабат билан қуйидагича ѐзади:
ва рема бўлинишининг бошқа омиллари "Ҳакиқатан ҳам "берилган (бор бўлган
билан тўлдирилиши лозимлигини маълумот)" ва "янгилик" гапни ифоданинг
айтишади. асоси ва ядроси бўлишига ѐрдам бермайди,
Масалан, чех лингвистлари гуруҳи балки нимага "қўшимча қилиниши"ни
ўзларининг "Тропик, фокус ва ҳосил аниқлаб келади". Шундай қилиб,
қилувчи семантика" номли О.А.Крылова гапнинг актуал бўлакларга
монографиясида таъкидлайдики, савол- бўлинишини предикативлик асосида содир
жавоб тести контекст ѐндашув (contextual бўлишини таъкидлайди.
boundness) билан бирга қўлланиши лозим. О.А.Крылованинг фикрича, "бу
Муаллифлар тема ва ремани контекстуал предикативлик конструктив-синтактик
боғланган (contextual bound) ва сатҳдаги предикативликдан фарқ қилади".
контекстуал боғланмаган- (contextually Коммуникатив предикативлик-бу нутқда
non-bound) элементлари билан актуал бўлинишнинг икки компоненти,
боғликлигини аниқлайдилар. яъни тема ва реманинг бирикишидир.
М.И.Откупщикова тема ва ремани В.Г.Адмони ҳам предикатив
контекстуал боғланишнинг турли алоқанинг ўзига хос тури ҳақида сўз
йўналишларидан келиб чиқиб аниқлайди. юритади. Коммуникатив предикативлик (у
Унинг сўзларига кўра, тема "гапнинг буни коммуникатив-индивидуал
шундай элементики, унинг асосий предикативлик деб атайди) ҳакида
вазифаси олдинги контекст (ѐки В.Г.Адмони шундай дейди:
конситуация) билан алоқани амалга "Коммуникатив-индивидуал преди-
ошириш ҳисобланади, рема эса – шундай кативлик грамматик предикатив алоқага
элементки, унда кейинги контекст билан ўхшайди, шу билан бирга маълум
боғланиш потенцияси мавжуд бўлади". Бу жиҳатлари билан фарқ қилади, грамматик
ерда теманинг олдинги контекстда предикатив алоқа грамматик жиҳатдан
берилмаслик ҳолатлари, шунингдек, умумлаштирилади, вазият ҳамда контекст
вазиятнинг нутқ актига мос келиши шароитлари мослашади, индивидуал-
"программалаштирилмаслиги" ҳолатлари предикатив алоқа эса бутунлай бу
ҳисобга олинмаган. Ҳар қандай нутқ акти- шароитларда яшайди".
индивидумнинг ижод маҳсули экан, тема Илмий адабиѐтларда предикатив
турли ассоциациалар асосида нутқий алоқа моҳияти ҳақида бошқа фикр-
англаш акти жараѐни ўз-ўзидан пайдо мулоҳазалар ҳам учрайди. И.П.Распопов
бўлиши мумкин. фақат актуал бўлиниш компонентлари
Гапнинг коммуникатив ўртасидаги муносабатни предикатив алоқа
элементларга бўлинишида қўлланадиган сифатида тан олади. Айнан шу нарса гапни
мезон- бу "пресуппозитив мезон" коммуникатив бирлик сифатида
ҳисобланади, ушбу мезон Г.Филлмор ва шакллантиради, - деб ҳисоблайди. Бундай
Н.Д.Арутюновалар томонидан таклиф позиция кўпчилик тадқиқотчилар
қилинган. Бу мезон асосан темани ажратиб томонидан ҳақли равишда танқидга

87