Page 91 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ИНГЛИЗ ТИЛИДА РЕЗУЛЬТАТИВ КАУЗАЛ ҚУРИЛМАЛАР

Давлатова Муҳайѐ Ҳасановна,
ТИҚХММИ Бухоро филиали ўқитувчиси

Калит сўзлар: результативлик, каузативлик, объект, пациенс, семантика,
тузулма.
Феъллар тизимининг тадқиқи белгиловчи восита сифатида баҳоланиши‖
феълларнинг лексик-семантик ва (Levin & Rappaport, 1996) саналади.
грамматик жиҳатларини ѐритиш ҳамда Мазкур фикрга кўра, гапда иштирок
феълнинг синтагматик хусусиятларини этадиган от ѐки отли ибора маъносининг
ўрганиш билан уйғунликда олиб борилади. тўлиқ амал қилиши феълнинг лексик
Тилшуносликда тилнинг функционал маъносига боғлиқ бўлади. Бу борада Ч.
томони, унинг тузилиши ва ривожига Филмор ўтимли феълларга тегишли бўлган
таъсир кўрсатиши кўп жиҳатдан тан hit, break турли синтактик позицияда ҳар
олинган, зеро тил нутқда яшайди ва хил каузатив ўзгаришга учраши
ривожланади. Демак, тилнинг мумкинлигини таъкидлайди.
ривожланиши унинг функционал томони I hit his leg. ↔ I hit him on the leg
билан ҳам боғлиқ. Тил функционал намаѐн I broke his leg. ← I broke him on the
бўлишида муҳум ўрин тутган феъл бошқа leg ˟.
сўз туркумларига нисбатан полисемялиги, John broke the window. ↔ The window
шакл ясашдаги турлилиги, семантик broke.
бойлиги, бирикмалар ҳосил қилиши ва John hit the window. ← The window hit
улардаги маъноларни фарқлаши ҳамда ˟.
маъно ўзгартира олиш хусусиятлари билан Филморнинг таъкидлашича, бу каби
фарқ қилади. синтактик алоқалардаги фарқланиш
Феъл маъноси тилда мавжуд бўлган маълум индвидуал феълларга хос хусусият
барча воситалар билан синтактик-семантик бўлиб қолмасдан, улар алоҳида гуруҳларни
муносабатда бўлади. Феълни атрофида ташкил этади. Жумладан, bend, shatter,
турган барча сўзлар ва синтактик fulfill феъллари break феъли каби
воситалар феъл лексемасининг хусусиятга эга бўлса, scribble, wipe, scrub
реалликдаги маъноларини очиб беради. кабиларда hit феълидек синтактик ифода
Алоҳида сўз табиий тилда бошқалардан мавжудлиги айтилади ().
айри ҳолда учрамайди. Албатта, ҳар бир Гап таркибидаги отли аргументнинг
лексик бирликнинг синтактик сатҳда семантик ифодасини амалга ошишида ва
грамматик категориал маънолари ўзгаради. семантик-синтактик таркибни ҳосил
Мазкур хусусият инглиз тилидаги каузатив қилишида феълнинг луғавий маъноси
феъллар туркумига хос жиҳат саналади. муҳим эканлиги кўзга ташланади. Бу эса
Каузатив феъллар маълум пациенс билан каузатив маънога эга бўлган феълларнинг
бириккан ҳолда результатив қурилмаларни синтактик муносабатга кириша олиш
ташкил қилади. имкониятига қараб таснифни амалга
Инглиз тили результатив ошириш муҳимлигидан далолат беради.
қурилмалари синтактик-семантик сатҳ Аммо, мазкур таснифни амалга ошириш
доирасида кўплаб тилшунослар (Rosen, учун ушбу масалани маълум тиллар
1984; Rappaport Havov and B. Levin, қиѐсида кўриб чиқиш унинг моҳиятини
2005;Croft, 2009) эътиборида бўлиб келган. тўлароқ ѐритишга имкон беради. Хусусан,
Улар диққатини VP NP синтактик қиѐсий таҳлил тасниф қилинаѐтган
бирикмаларини семантик хусусиятларига феълларнинг синтактик муносабатлари ѐки
қаратишган. Синтактик-семантик сатҳни феълнинг лексик-семантик маънодан
ўрганишнинг муҳим асоси сифатида ―гап қайси бири муҳим ўрин тутишига аниқлик
синтаксисида предикатор маъноси киритади. Бу каби таҳлил ташқи сатҳ

90