Page 141 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

контекстидан айро ҳолда эмас, балки фаоллиги, маънолар силсиласини
айнан матн ва ѐ нутқ контекстида, яратишда ўрни беқиѐслиги ва
матннинг мантиқий мазмуни, имкониятларининг кенглиги намоѐн
ижодкорнинг ғоявий мақсадлари билан бўлади‖ [13,7].
боғлиқ тарзда таҳлил қилиш мақсадга Тадқиқотчиларнинг бундай
мувофиқдир. Зеро, сўзларнинг маънолар мушоҳадаларидан келиб чиқиб айтиш
силсиласини ва ѐ семантик майдонини мумкинки, маъно ўзгаришлари ва унинг
аниқ белгилаш учун ҳар бир бадиий тадрижий такомили кўпроқ муайян
тимсол ва сўзнинг ―лисоний-маъно тарихий босқичнинг энг муҳим ижтимоий-
белгиси‖, ―тушунчалар калити‖, ―рамзий сиѐсий ва иқтисодий бурилиш нуқталари
алифбо‖, ―сўзлараро нисбийлик‖, ―фонетик билан чамбарчас боғлиқ ҳолда сўзларнинг
ифода‖, ―сўзларнинг қиѐми‖, ―ишоралар луғавий таркибида амалга ошади.
олами‖ каби жиҳатларини эътиборга олиш, Тилшунос Б.Камолиддинов қайд
ҳар бир сўзнинг лингвопоэтик этганидек: ―Вақт ўтиши билан сўзларнинг
хусусиятларини синчиклаб тадқиқ этиш маънолари камаяди ѐки аксинча, сўзлар
зарурияти вужудга келади. Тилшунос янгидан-янги жилолар пайдо қилади ва
Ш.Сафаровнинг таъкидлашича ―семантик янги тушунчаларни ифодалашга ѐрдам
таҳлилга тортилаѐтган материал кўлами беради‖ [6,62]. Шу тариқа, айтиш
ҳам тўхтовсиз ўзгариб турибти, у мумкинки, форс-тожик тили ва адабиѐти
фонематик сатҳ бирликлардан бошланиб минг йилдан кўпроқ ривожланиш тарихи
то яхлит матнлар ҳудуди, баъзан давомида турғун ҳолатда ―карахт‖ ва
матнлараро муносабатларни ҳам қамраб ―бўғилиб‖ қолмади, балки ижтимоий ва
олмоқда‖ [12,27]. Мана шунинг ўзи иқтисодий ҳаѐт билан уйғунликда
далолат берадики, бадиий тимсолларнинг ривожланди. Шу боис ҳар бир сўзни матн
талқинида маънони алоҳида, турғун- ичида, образлар тизими билан
шахсий ҳолатда англаш мутлақо нотўғри алоқадорликда таҳлил қилиш лозим. Зеро,
йўл. Тилшунос олим Л.Блумфильднинг шеърий тилда сўзлар кўп маънолилик
шундай таъкиди бор: ―Ҳар бир лисоний хусусиятига эга бўлса-да, уларни ҳар бир
шакл маъносига аниқ илмий тавсиф бериш адиб қайси маънода ишлатганини фақат
учун сўзловчи атрофидаги оламнинг барча матн ѐрдамида аниқлаш мумкин. Чиндан
нарса ҳодисалари ҳақида аниқ илмий ҳам матн сўз маъноларини изоҳлашда ғоят
маълумотга эга бўлишимиз лозим‖ [4,142]. муҳим роль ўйнайди. Бежиз ―матлаб
Шу билан бирга, ҳар бир лисоний шакл, калитини адиб асарларидан изламоқ
хусусан, сўз тилимизда меҳнат қуроли бадиий асарлар шарҳининг энг яхши
сингари бизга кўмакчидир. У ўз елкасида усулларидан биридир‖ [10,29],
муайян юкни кўтариб, шу орқали одамни дейилмаган.
ҳодисалар билан таъсирлантиради ѐки Сўзнинг семантик хусусиятларини
уларнинг ўй-фикрларини ўзига жалб тушуниш тадқиқотчининг дунѐқараши,
қилади. Биз эса унинг моҳияти, маъно ва илмий ва бадиий салоҳиятига боғлиқ. Зеро
қудрати ҳақида андиша қилишимиз назм тили афсункор ва сержилодир. Унда
мумкин. Зеро, сўз барча ноаниқликлар ва шоир ўзининг баѐн услуби билан боғлиқ
мавҳумликларни кашф этиш калити, рамз ҳолда турли-туман нозик ва айни дамда
ва муаммолар алифбоси ҳисобланиб, теран маъноларни ранг-баранг тарзда
аслида ўзининг ижодий хусусиятларини товлантириши мумкин. Яъни, Ш.Сафаров
бадиий адабиѐтда, хусусан шеърий таъбири билан айтганда: ―маъно ҳам
асарларда сақлайди. Бу муносабат луғавий мўъжизакорликда қаҳрабодан
семантик бирликлар тадқиқи ва сўзлар қолишмайди, унинг ботинида ҳам коинот
талқинида муҳим аҳамият касб этади. Бу сирлари, абадийликнинг ажиблиги, минг
борада поэзиянинг ўрни прозага нисбатан бир йиллик тажрибанинг иссиқлиги, тафти
устунроқдир. Зеро ―поэзияда прозага ѐтади‖ [12,7]. Албатта, семантика бобида
нисбатан сўзнинг семантик жиҳатдан сўзнинг маъно хусусиятлари, товланиши

140