Page 143 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

мақсадида; в) муайян адабий ѐдгорлик ѐки Кейинчалик бу услубда шарқшунос-
якка муаллифнинг сўз бойлигини аниқлаш олим М.Имомназаровнинг ―Статистико-
ва изоҳли луғатини тузиш ва илмий семантическое исследование лексики
тадқиқотлар олиб бориш учун тузилади. поэмы ―Ширин и Хосрав‖ Амира Хосрава
Муайян бир тилнинг луғат Дехлави‖ [5], Р.Қ.Қўнғуров ва
бойлигини аниқлаш учун тузилган С.Каримовларнинг ―Зулфия поэзияси
конкорданс шу тилдаги бадиий, илмий, тилининг луғати‖ [9] сингари илмий
ўқув-услубий ва соҳавий матнларни тўлиқ тадқиқотлари эълон қилинди. Айтиш
электрон базасини яратиш мақсадида жоизки, луғатшуносликда компьютердан
тузилади. Лекин бу ишни амалда бажариш фойдаланиш инқилобий натижалар беради.
имкони йўқлигини ҳисобга олган ҳолда шу Бу йўналишда биринчи марта замонавий
тилдаги мавжуд ѐзма матнлардан мўътабар технологиялар асосида, компьютер
манбалар танлаб олинади ва электрон воситасида шарқшунос-олим
базаси яратилади ва унинг асосида А.Қуронбеков ―Статистико –
конкорданс тузилади. семантический анализ класса имен поэмы
Шу асосда атоқли шоир ва «Аинаи Искандари» Амира Хосрава
адибларнинг жомеъ луғатларини Дехлави‖ [7] ва айни шу вақтда Италияда
таснифлаш ва тайѐрлашдан мақсад – энг Даниела Менежини Кореал ―Ҳофиз
аввало, шоирнинг фақат ўзигагина хос тил ғазалиѐтининг жомеъ луғати‖ни [14] эълон
ва услуб хусусиятларини, луғавий таркиб қилиб, бу манба шеърдаги луғавий
бойлигини, шакл ва мазмун бирликларнинг маънолар силсиласини
мувофиқлигини аниқлаш ва айни пайтда таҳлил қилишда тадқиқотчига катта
алоҳида миллатнинг бутун луғат имконият яратиб беришини исботлади.
бойлигини аниқлаштиришдан иборат. Айни пайтда илм аҳли Ғарб ва
Гарчи бугун бундай илмий-техник Шарқнинг кўплаб мумтоз адиблари
изланишларни амалга ошириш учун янги асарларининг мукаммал илмий-танқидий
ва замонавий технологиялар яқин матнларини тайѐрлашга улгурди ва мазкур
кўмакчимиз бўлаѐтган бўлса-да, ўтмиш ва манбалардан бугунги кунда кенг
яқин-яқинларгача жомеъ луғат тузиш фойдаланиш имконияти мавжуд.
карточкалар (баргалар) ѐрдамида амалга Жумладан, ―ОТ-А1-36 Алишер
оширилар эди. Бунга хусусан, Москвада Навоийнинг ―Хамса‖ достонлари асосида
форс классик шеърияти асарлари тилидаги частотали луғат тузиш‖ махсус лойиҳаси
луғавий бирликларнинг семантик устида Тошкент шарқшунослик институти
структурасини жомеъ тарзда ўрганиб, уни илмий ходимлари ва профессор-
тасниф қилишга киришган шарқшунос ўқитувчилари иш олиб
олим М.Н.Османовнинг 1970 йили бораѐтганликларини айтиш жоиз. Ушбу
―Частотный словарь Унсури‖ амалиѐтнинг давоми ўлароқ ўз даврининг
(Унсурийнинг мезон луғати) [11] номи адабий ва маданий ҳаѐти ривожига улкан
билан чоп этган китобини мисол келтириш ҳисса қўшган Абдураҳмон Жомий
мумкин. Бу китобда муаллиф ўзи тузиб ғазалиѐтининг конкорданси [2; 3] шу
чиққан ―мезон луғати‖ (частотный сатрлар муаллифи томонидан нашр
словарь) ва жомеъ луғати (конкорданс)ни, этилди.
шунингдек символларнинг маъно Аслида миллий мумтоз адабиѐт
структураси бўйича ўтказган тадқиқот дурдоналари, хусусан шеърий асарлардаги
натижаларини эълон қилади. Мазкур иш сўзларнинг маънолар силсиласини кашф
Шарқ луғатшунослигида шеърият этиш, уларни талқин этишда уч компонент,
тилининг маънолар силсиласини ўрганиш, яъни асл-луғавий, мажозий-адабий ва
луғат бирликларини талқин қилиш илмий ирфоний-тасаввуфий талқинлар асосида
методини ишлаб чиқишда қўйилган илк амал қилиш лозим. Аммо сўзларнинг
қадам эди. маъно қирраларини очишда барча
луғатнавислар ушбу тамойилга амал

142