Page 84 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

сонор ундош товушлар жуфт ҳолда Инглиз тилидаги матнларда ҳам
талаффуз этилган сўзларда очиқ кўринади: персонажнинг бирор ҳолатдан
лаббай, муҳаббат, муқаддас, мусаллас, норозилигини ифодалашда m ундошини
мукаррам, яъни ундош товушларда иккилантириб айтилиши ва ѐзилиши
қўшимча маъно ҳосил бўлади. Бундай орқали қатор коннотатив маънолар
қўшимча маъно худди сўзлар ифодаланганлигини кўриш мумкин.
қўшилмасида намоѐн бўлганидек Жумладан, норозилик, ишончсизлик,
ундошнинг мағзида бўлмай, балки бир хил иккиланиш ва ҳоказо. Масалан, There was a
ундош товушни бир сўзда иккилантириб gastrectomy scar, about six months old.
айтиш ва ѐзиш орқали юзага келтирилади. ―Umm, I said I scratched my head. (―Doctor
Масалан, нима? сўроқ олмошидаги м at Large‖ by R. Gordon).
ундошини бир ўринда иккилантириб Инглиз тилидаги тақлидий сўзларда
нимма тарзида айтиш ва ѐзиш қуйидаги унлини чўзиш ва ундошни иккилантириш
коннотатив маъноларни юзага келтиради: орқали қатор коннотатив маънолар ҳосил
тасодифийлик, қўрқинч, ҳадиксираш, бўлади ва оҳангдорликни пайдо қилади.
ажабланиш, ғазаб, ѐмон кўриш, уялиш, Масалан, ding-dong – ding-doooong; moo-
ўнғайсизлик, тўлқинланиш, ҳайрон қолиш, mooo; mew-mewww; purr-purrrr;
жазава, кучли ҳис-ҳаяжон каби. Нутқий мулоқотда, жарангсиз к, қ,
Кўринадики, ундошларни ф, ҳ фонемалари алоҳида хусусиятга эга.
иккилантириб айтиш орқали сўзда Мазкур ундошларда овоз кучли эмас,
денотатив маъносидан ташқари, қатор жарангсиз, уларда қаттиқ ва юмшоқлик
коннотатив маънолар ҳам ифодаланади. мавжуд. Ана шу бўѐқ, яъни қаттиқ ва
Буни яна қуйидаги матн мисолида яққол юмшоқ талаффуз ѐқимли ѐки ѐқимсизлик
кўриш мумкин: Автобус ўриндиғида ѐнма- қўшимча маъносини ҳосил қилади.
ѐн ўтирган қизга бир нотаниш йигит Чоғиштиринг: тилак, билак; қарға, бақа,
тўсатдан: ―Мен сени севаман‖, - дейди. тақа. Инглиз тилида ҳам dog, garden,
Унга ҳайрон қолган қиз: - Нимма? - дейди. hand, fence сўзларидаги d, g, h, f каби
Нимма сўзида м ундошини ѐнма-ѐн товушлар ҳам қаттиқ, ҳам юмшоқ
икки марта қўллайди. вариантларга эга бўлиб, қўшимча маъно
Юқоридаги нутқ парчасида нима? бўѐғи ҳосил қилади.
сўроқ олмошининг денотатив маъноси Антропонимия илми бўйича йирик
гапда сўроқ мазмунини англатади. Бу мутахассис профессор Э. Бегматов
сўроқ олмоши таркибидаги м товушини таркибида жарангли ва сонор ундошлар
иккилантириб айтилиши орқали эса унда бўлган киши исмлари ўзининг жарангдор
юқорида қайд этилган коннотатив оҳангга эгалиги ва қўшимча ҳиссий
маънолардан бир нечтасини кўриш таъсирчан бўлишини қайд қилган эди [3;
мумкин. 50].
Маълумки, сонор ундошларда Дарҳақиқат, қуйидаги исмлар
шовқинга нисбатан овоз устун бўлганлиги таъсирчан ва ѐқимлилиги билан ажралиб
учун уларда оҳангдорлик ҳам туради. Анора, Лола, Гулнора, Байрам,
ифодаланади. Шу сабабли м, н, нг, л, р Нодира, Гулноза, Озода каби. Инглиз
товушлари иштирок этган сўзларда тилидаги қуйидаги исмларда ҳам
қўшимча эмоционал таъсирчанлик сезилиб таъсирчанлик ва ѐқимлиликни кўриш
туради. Масалан, тонг, онг, бонг, лола, мумкин: Will, Lily, Mary, Carry.
бола, момо сўзлари талаффузида нутқий Юқорида қайд қилинган атоқли
майинлик, ѐқимлилик, оҳангдорлик кучли отлар аслида турдош отларнинг кўчма
акс этганлигини кўриш мумкин. Худди маъно ифодалаши асосида яратилган.
шунингдек, сўзлар соф унли, жарангли ва Назаримизда, бунда, энг аввало, шу
сонор товушлар йиғиндисидан ташкил турдош отларнинг вужудга келишида, улар
топган бўлса, уларда коннотатив маъно таркибидаги унли ва жарангли ва сонор
янада юксак даражада ифодаланади.

83