Page 87 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

билдириши мумкин бўлиб, бундай Бундан ташқари, рус олими Н. Ю.
прагматик маъно турлари фақатгина Киселѐва (2005) шарт муносабат
контекстда юзага чиқади. ифодаловчи конструкциялар
Хориж олимлари M. D. Valina, G функцияларининг семантик-прагматик
Seoane ва бошқ. ларнинг эътироф этишича, аспектини таҳлил қилади. Унинг
шарт муносабатли ҳукм чиқаришда таъкидлашича, бундай конструкциялар-
прагматик омилларнинг роли ва аҳамияти нинг нутқда ишлатилишини таҳлил қилиш
катта [Valina ва бошқ.,1997, б. 1]. уларнинг семантик, прагматик ва
Уларнинг таъкидлашича, бош ва эргаш гап коммуникатив хусусиятлари ва
ўртасидаги муносабатларда функцияларини таҳлил қилиш имконини
ифодаланадиган эҳтимоллик реал ҳаѐтда беради. Олим эътироф этишича, шарт
ҳар кунги ҳаѐт манзараларида маъно ифодаловчи конструкцияларнинг
ифодаланиши (ҳар доим, баъзида ва прагматик аспекти муайян дискурс (нутқ
камдан-кам) мумкин [Valina ва акти ва шарт маъно ўртасидаги
бошқ.,1997, б. 2]. Шарт муносабатлари муносабатлар акс этадиган нутқий
реал ҳаѐтда тез-тез учровчи, кунлик жараѐнлар)да ўз аксини топади. Н. Ю.
ҳаѐтимиз билан боғлиқ ҳодисадир. Киселѐва қайд этишича, шарт маъно
Хитой тилшунос-олимлари Hsun- ифодаловчи конструкцияларда нутқ
Ming Hsu, Yu-Fang Wang ва бошқ. актининг ҳар хил турлари ифодаланиши
мандарин тилининг шарт маъно мумкин: савол, рағбатнинг турли
билдирувчи yaoshi ва yaobushi каби кўринишлари (маслаҳат, илтимос, таклиф,
маркерларнинг семантик-прагматик тавсия, кўрсатма, буйруқ, таъқиқ, рухсат)
хусусиятларини тадқиқ қилади. Уларнинг ваъда, қўрқитиш. Дискурс шарт маънонинг
фикрича, мазкур шарт муносабат турли аспектлари (прагматик, семантик,
билдирувчи маркерларнинг грамматик коммуникатив, функционал)ни очиб
фарқлари нафақат шарт маъно беришда аҳамиятлидир.
ифодалашига, балки прагматик Шу ўринда,қайд этиш жоизки, шарт
функцияларига ҳам таъсир этади [Hsun- маъно ифодаловчи гаплар маълум нутқ
Ming Hsu ва бошқ., 2015, б. 31]. Турли хил акти вазифасини ҳам бажаради ва
маркерлар шарт маъно билан бирга уларнинг бундай хусусияти прагматик
уларнинг прагматик хусусиятини ҳам акс аспектда ўрганилади.
эттириши потенциалига эга. Хориж тилшунос-олимлари M.
Шунингдек, A.A. Акопян (2011) Mohammadi ва J. Fischerлар ўз тадқиқотида
шарт муносабатининг лингвистик асосий эътиборни нутқ акти шарт гаплар
ифодаланиш муаммолари билан тижорат соҳасида содир бўлувчи умумий
шуғулланади ва асосан муаммони (ҳа/йўқ) саволларга қай ҳолда билвосита
прагматик аспектда таҳлил қилади. Бунда, жавоб бериш жараѐнига қаратади
у шарт маъно ифодаловчи маркерларни [Mohammadi ва бошқ., 2018, б. 80].
имплицит ва эксплицит турларга ажратиб Уларнинг таъкидлашича, агар сўзловчи
ўрганади. Олим эътироф этишича, қатъий талаблар қўймаса, бундай шарт
эксплицит маркерлар шарт маънодан гаплар тижорат контекстидаги умумий
ташқари қуйидаги қўшимча маъноларни саволларга муносиб жавоб бўла олади
ҳам ифодалайди: аниқлик, чеклов, [Mohammadi ва бошқ., 2018, б. 80]. Бунда
имконият, шанс, тахмин, ноаниқлик, нутқ акти шарт муносабат гаплари
интенсификация, таққослаш, танлов, инкор берилган умумий саволга ҳа ѐки йўқ деб
этиш, таъқиқ, хоҳиш-истак, пушаймон, тўғридан-тўғри жавоб бермасдан, ўша ҳа
стилистик бўѐқдорлик. Бундан маълумки, ѐки йўқ жавобни имплицит тарзда
шарт маъноли конструкциялар шарт ифодалайди, яъни, ҳа ѐки йўқ жавобни
муносабатдан ташқари, яширин прагматик берувчи импликатурани ифодалайди
маънолардан иборат бўлган ўз семантик [Mohammadi ва бошқ., 2018, б. 80]. M.
майдонига эга. Mohammadi, J. Fischerнинг қайд этишича,

86