Page 81 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

НУТҚ ТОВУШЛАРИ ТАЛАФФУЗИДАГИ КОННОТАТИВ МАЪНОЛАР

Норова Мавлуда,
БухТИ ўқитувчиси

Калит сўзлар: денотатив, коннотатив, сонор, жарангсиз, экспрессивлик, шартли
сигналлар, вариантдошлик, артикуляцион, акустик, прагматик.

Ўзбек тилида унли ва ундош ғазаб, ўйлаб қолиш, хурсандлик, хафалик,
фонемаларнинг талаффузида ҳадиксираш, эслаш ва ҳоказо.
вариантдошлик ҳодисаси мавжуд. Ана шу Юқоридагилардан кўринадики,
вариантдошлик уларда турли хил биргина и унлисининг талаффузида ҳосил
коннотатив маъноларни ҳосил қилади. бўладиган қўшимча маъно бўѐқлари
Қаерда вариантдошлик мавжуд бўлса, у ниҳоятда кенг ва серқиррадир.
ерда танланиш, тилда эса қўшимча маъно Ўзбек тилидаги и фонемасига хос
ҳосил бўлади [1, 36]. Қўшимча маъно бўлган коннотатив маънолар инглиз
нафақат сўзларга, балки уни ташкил тилидаги и фонемаси талаффузидаги
этувчи нутқ товушларига ҳам коннотатив маънолар билан қиѐсланганда,
тааллуқлидир. Бошқача айтганда, ҳар бир уларда баъзи ўхшашлик ва фарқли
унли ѐки ундош товуш ўзига хос турли хил томонлар кўзга ташланади. Буни қуйидаги
қўшимча маъноларга эга. ҳолларда кўриш мумкин. Инглиз тилидаги
Унли товушлар турли хил унли товушлар бўғин типларига кўра
интонация билан айтилиши, бўғин ҳосил ажратилади. Масалан, i [aɪ] фонемаси ѐпиқ
қилиши, урғу қабул қилиши каби просодик бўғинда қисқа [ɪ] товушини, очиқ бўғинда
хусусиятларга эга. Шунинг учун уларда эса [aɪ] товушини ифодалайди. Нутқда i
коннотатив маънолар серқирра ва унлисини атайлаб чўзиб талаффуз
даражаланган бўлади. Бу ўринда инглиз ва қилинганда, унда ҳайратланиш,
ўзбек тилларидаги баъзи унли товушлар ишончсизлик, таажжубланиш каби қатор
талаффузи билан боғлиқ ҳолда ҳосил коннотатив маънолар пайдо бўлади.
бўладиган айрим коннотатив маънолар Масалан: - Are you very ri:ch?
ҳақида фикр юритамиз. - No, living from hand to mouth!
И товуши артикуляцион томондан (B. Show).
тил олди ва юқори тор ҳолатда талаффуз Шунингдек, бадиий нутқда i [aɪ]
қилинганлиги учун жуда ҳам чўзиқ унлисининг сўз бошида такрор келиш
айтилмайди. Шу сабабли, ундан
англашилган коннотатив маъноларда ўта ҳолатини ҳам кузатиш мумкин.
I-I am terribly sorry my dear, sir.
таъсирчанлик юқори бўлмайди. И унли I mean madam, -I-I-oh, God! (R.
фонемаси қаттиқ ва юмшоқ вариантларда Gordon).
талаффуз қилиниши ўзбек тили қипчоқ ва Мисолдаги i фонемасининг такрор
ўғид шевалари вакиллари нутқини
характерловчи қўшимча бўѐқдир. Ундан ишлатилиши нутқий парчада ялиниш,
илтимос, илтижо, соғиниш, ѐлвориш каби
ҳосил бўладиган коннотатив маънолар кўп қатор коннотатив маъноларни ифодалайди.
ва даражаланган бўлади. Шунингдек, и У фонемаси юқори тор, лабланган
фонемаси ҳам қаттиқ ва юмшоқ унли бўлиб, ўзбек тили шеваларида турли
вариантларга эга эканлиги коннотатив
маъно миқдорини оширади. Булар хил вариантларга эга эмас. Мазкур
товушни нутқда чўзиб айтиш ниҳоятда
қуйидагилар: нутқ артикуляциясига кўра: чегараланган. Шунга қарамай, унда
кучли ѐки кучсиз ҳаяжон, эсанкираш, оҳангдорлик мавжуд бўлганлиги учун
тўлқинланиш, безовталик, ажабланиш, турли хил коннотатив маънолар
ҳайрат, ишончсизлик, кутилмаганлик,
ифодаланади. Жумладан, ажабланиш,

80