Page 83 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

таъминлашда ундош товушларни Шунингдек, бадиий нутқда, айниқса
иккилантириб талаффуз қилиш муҳим достонлар тилида сўз бошида ж ундоши
фоностилистик восита бўлиб хизмат ишлатилган сўзлар кўп учрайди:
қилади. Равшанхон журиб-журиб, бир жерга
Тадқиқотларимиз унли жетканида ҳолдан тойиб қолди
фонемаларни якка ҳолда чўзиб ѐки қисқа (Равшанхон).
талаффуз қилинишидаги қўшимча Достонлар тилида сўз бошида й
маънолари билан сўз таркибида қисқа ѐки ундошининг ж товушига алмаштириб
чўзиқ айтилишидаги маънолар қўлланиши нафақат достон қаҳрамонлари
фарқланишини кўрсатди. Якка ҳолда чўзиб нутқида, балки бахшилар нутқида ҳам
талаффуз қилинган унлида чексизлик ва учрайди. Бу ҳол мазкур бахшининг қайси
мусиқийлик кучли бўлади. Бу ҳолат шева вакили эканлигини кўрсатувчи
кўпинча халқ қўшиқлари, айниқса, ―Катта қўшимча белги, маъно деб ҳисоблаймиз.
ашула‖лар ижросида учрайди. Маълум бир Инглиз тилидаги f, b фонемалари
сўз таркибидаги унли фонемаларни ҳам шеърий мисраларда кетма-кет келиши
белгиланган даражадан ортиқ, ўринсиз натижасида оҳангдорликни юзага
чўзиш эса маънони кучайтириш ўрнига, келтиради. Қуйидаги шеърий парчада
унинг оҳанги ва мазмунини бузади. сўзлардаги f, b товушларининг кетма-кет
Бошқача айтганда, киши онгига салбий келиши, Африка бўйлаб солдат (аскар)
таъсир қилади. ларининг марш қилиши оқибатида пайдо
Коннотатив маънолар ундош бўладиган товушларда китобхоннинг
товушларнинг кўпчилигига ҳам эшитиш қобилиятига таъсир этиш ва бой
алоқадордир. Буни жаранглилик товуш пейзажини яратиш мақсадида
хусусиятига эга бўлган ундош фойдаланилади.
фонемаларнинг талаффузида яққол кўриш Масалан: We are foot – slog - slog -
мумкин. slog – slogging,
Ўзбек алфавитида ж ва ж (дж) Foot, - foot - foot - foot – slogging
жарангли ундошлари бир белги (ҳарф) over Africa.
билан ѐзилади, аммо, талаффузда икки хил Boots – boots - boots – boots.
айтилади. Ж – қоришиқ (дж) ва ж – Moving up and again (R. Kipling).
сирғалувчи ундошлари икки хил: жуда, Демак, бир товушнинг нутқда
жума, жун, жўра каби сўзларда қоришиқ; такрор келиши таъсир этиш, диққатни
Ғиждувон, аждар, жюри, журнал, жалб қилиш, мусиқийлик каби қатор
жирафа сўзлари таркибида сирғалувчи коннотатив маъноларни ифодалайди.
ундош сифатида талаффуз қилинади. Худди шунингдек, товушга тақлид сўзлар
Бундай талаффузнинг ўзгариши сўзнинг орқали ҳам коннотатив маънолар
денотатив маъносини ўзгартирмай, унинг ифодаланади. Жумладан, [s] товушининг
коннотатив маъносига кучли таъсир такрори дераза пардасининг шарпасини
қилади. Яъни сўзловчининг бошқа тил эслатади ва тингловчининг диққатини
вакили ѐки нутқий савиясини кўрсатади. ўзига жалб қилади.
Шу сабабли уларнинг қўшимча маънолари Масалан: And the silken, sad
ҳам онгимизда турлича акс этади. Буни uncertain rustling of each purple curtain.
ўзбек сўзлашув нутқида яққол кўриш Ушбу ҳолат диққатни тортиш, ҳис-
мумкин. Ж жарангли ундоши сўзлашув ҳаяжон, роҳатланиш, завқланиш каби
нутқида бир хилда ишлатилмайди. Сўз коннотатив маъноларни ифодалайди.
бошида й товуши келадиган сўзларда й Шунингдек, жарангсиз f ундошини
товуши қўлланмай унинг ўрнига ж товуши иккилантириш орқали қатор коннотатив
ишлатилади. Шу сабабли шеваларимизни маънолар ифодаланади.
олимлар иккига: й-ловчи ва ж-ловчи It‟s filthy – f-f-filthy.
гуруҳларга ажратадилар. Ж-ловчи шевага Қўшимча маъно бўѐқлари сўз
қипчоқ вакиллари нутқи киради. таркибида иккита бир хил жарангли ѐки

82