Page 40 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

Оллоҳ томонидан берилган неъматдан magnanimous bestowal of good fortune on the
маҳрум этилиш, унда тақдирнинг салбий Doctor’s daughter, resolved to make her
қора томони намоѐн бўлади, яъни happiness known to her before he left town
омадсизлик маъноси келиб чиқади. for the Long Vacatio [Charles Dickens, 248].
Омадсизлик маъноси инглиз тилида Шунингдек бахт концептига хос бундай
―Unhappeness‖ атамаси билан туйғулар ўзбек тили бадиий
ифодаланади. Луғавий изоҳлар ва адабиѐтларида ҳам мавжуд. Бу бахт қуши
компетент-дефиницион таҳлил шуни кимнинг, қайси бир толеи баланд
кўрсатадики, бахт инглизча ―happeness‖ йигитнинг бошига қўнар экан? Ҳамманинг
атамасида ўз ифодасини топади. тилида шу савол. Лекин ҳамманинг дилида
Бизнинг кундалик ҳаѐтимиздаги ўй- эзгу бир тилак; “Илоҳим, тенги
хаѐлларимиз, фаолият ва топилсин.” [Абдулла Қаҳҳор, 113]. Кўзгуга
ҳаракатларимизда амал қиладиган бориб боқ, кўзларингда меҳр, самимийлик
концептуал система табиатдан метафорик бор, сен келажаги порлоқ йигитсан ва
саналади. Бизнинг фикримизни бахтинг шуки, одамларга ишонасан. Билиб
бошқарадиган концептлар интеллектимиз қўй, одамларга ишонмай қўйиш катта
маҳсули бўлибгина қолмасдан, одатий бахтсизликдир [Қаржовов А, 33].
кундалик фаолиятимизни ҳам бошқаради Ўзбек тилида ―бахт‖ концепти
[10, 8]. Демак, хоҳ у мавҳум ѐки нафақат турмуш қуриш ва эр-хотин, бола-
тажрибамизда аниқ акс этмайдиган чақа муносабатлари ҳисобланади, балки
(эмоция, ғоя, фикр ва бошқалар), ижтимоий баҳолаш сифатида ҳам акс
концептларнинг кўплиги сабаб, биз учун этади. Мазкур ҳол ўзбек этносининг
аниқроқ бўлган ва биз тушунадиган асрлар давомида тўплаб келган маънавий-
концептларга (макон, объект кабилар) маърифий, маданий, диний қарашларига
асосланишимиз талаб қилинади [10, 83]. асосланилади. Бу баҳолаш шахснинг
Тажриба асосида юзага келган жамият, атроф-муҳитдаги ўз ўрнига эга
маданий концептлар: LOVE, TIME, бўлишида муҳим омил сифатида қаралади.
IDEAS, UNDER-STANDING, ―Бахт‖ концепти инглиз тили
ARGUMENTS, LABOR, HAPPINESS, семантик майдонида коннотатив таркиби
HEALTH, CONTROL, STATUS, моҳияти мазкур концептнинг умумий ва
MORALITY кабилар метафорик ўзга хос тавсифини аниқлашга
дефиницияни талаб қилади. Чунки, улар бағишланган бўлиб, бу концепт инглиз
кундалик фаолиятимиздаги мақсадларни сўзлари, сўз бирикмалари, фразеологик
аниқ ифода эттирмайди [10, 118]. бирикмалар мақол ва афоризмларда
Омадсизлик бахтсиз ҳодисадир. намоѐн бўлади: Happy is he that is happy in
Бунда кутилмаган кўнгилсизлик намоѐн his children. He who leaves his house in
бўлади. Бадиий адабиѐтлар, кундалик search of happiness pursues a shadow. A deaf
муносабатларда бахтни мустаҳкамлаш husband and a blind wife are always a happy
учун айрим шартларнинг бўлиши couple; Call no man happy till he dies.
лозимлиги таъкидланади. Бунда дўстлик, Happiness is something to do, something to
меҳр-муҳаббат, фаровонлик, яхшилик love, something to hope for… Health is better
қилиш, тарбиялилик, сахийлик, бағри than wealth. Health is not valued till sickness
кенглик каби хислатлар кўзда тутилади. come. Happiness takes no account of time
Бахт концептига хос бундай туйғулар [Караматов К, 148-154].
инглиз ва ўзбек тиллари материалларида Ўзбек тили паремиологиясида ҳам
мавжуд. Then, all the good you bring to him, етарлича мақол ва фразеологик
all the relief, all the happiness you bring to бирикмаларни учратиш мумкин: Бемор
him, begin [Charles Dickens, 62]; Mr. Stryver тузалгиси келса, бахт (табиб) ўз оѐғи
having made up his mind to that билан келар. Бахтсизнинг бурни қонар,

39