Page 41 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

оғзи ошга етганда [Ўзбек халқ мақоллари, бир қатор ўзига хос тил реализациясига эга
194]. Бу паремияларда бахт омад туйғусига бўлган ифода планида намоѐн бўладиган
ўхшатилади. Ҳамма ишда омад бирлик тушунилади. Лингвокультурологик
туйғусининг мажудлиги муҳим концептнинг мазмуни иккита семантик
ҳисобланади. Қайд этилган соҳаларда омад белгини ўз ичига қамраб олади.
туйғусига хос хусусият келмаганлик Биринчидан, барча тил реализацияларига
бахтсизлик ҳисобланади. Ҳатто, баъзи тегишли бўлган семалар киради. Улар
кишиларнинг бахтга эришуви салбий ҳис- лексик-семантик парадигмани ―боғлайди‖
туйғуларни уйғотади, яъни ўзганинг ва унинг тушунчавий ѐки прототипик
бахтини кўролмаслик каби салбий туйғу- асосини ташкил қилади. Иккинчидан,
хислатлар юзага чиқади. Шу билан бирга бунга лингвокультурологик, этносемантик
соғлом турмуш тарзи учун бахт спецификали ва тил соҳибининг
туйғусининг бўлишлиги шартларига, менталитети ѐки шахснинг тил
нормаларига амал қилмаслик ҳам менталитети билан боғлиқ семантик
бахтсизликни олиб келади. Масалан. But белгилар киради [1, 27–35]. Жумладан,
Becky was angry with Tom. She walked away ―бахт‖ абсолют қадрият сифатида намоѐн
and didn’t answer. Tom was unhappy. He бўлади ҳамда у инглиз ва ўзбек
didn’t go to school in the afternoon. Page маданиятининг ажралмас қисми саналади.
Summer vacation started, and Becky went Бахт бевосита турмуш ўртоғини
away with her family. Tom was unhappy. танлашдаги омад билан ўлчанадиган
[Mark Twain, 18]. туйғу-ҳолатлар йиғиндиси ва у инсон
Ўзбек маданиятида ҳам ―бахт‖ хаѐтидаги муваффақиятни билдириб
концепти оилавий муносабатларга келади. Инглиз адабий матнларида бахт
қурилганлигини кузатиш мумкин. мазмуни муҳаббатга эришиш, яъни оила
Хусусан, меҳр-муҳаббат ва дўстлик бор концептига кўпроқ боғлиқ эканлигини
жойда бахт мавжуд бўлади. Ҳозирги кузатиш мумкин. Масалан: Lucie, I recall
вақтда бахт ва бахтсизлик дуаллиги these old troubles in the reason that I have to-
ижтимоий муносабатлар билан ҳам night for loving you better than words can
боғланади. Бу алоқадорликни қуйидагича tell, and thanking God for my great happiness
мисолларда кўрамиз: Бошингда айланиб [Charles Dickens,135]. Mary dreamed of
юрган бахт қуши сафарга чиққанингда happiness and of children, but her strongest,
қўнади. Мартабанг улуғ бўлса катта most deeply hidden longing was for earthly
бойга айланасан. Кўзимга бир ҳурлиқо қиз love [Leo Tolstoy,45]. Шунингдек, бахт
ҳам кўринаяпти. Бахт қуши ўшанинг ѐқимли туйғу-ҳиссиѐт, турли ташвишлар
ўзгинаси, икковингнинг севишинг аниқ ва кулфатлардан халос бўлиш,
[Қаржовов А., 6]; Бева эрнинг муаммосини муаммоларнинг мавжуд бўлмаслиги, орзу-
ҳал этиш осондай туйилади. Биронтасига истакларнинг амалга ошиши каби
уйланса яна бахтини топгандай бўлади. концептуал маъноларни ифодалайди.
Лекин болаларнинг бахт топиши мушкул. Бундай концептуал хислатлар инсонни
Уйларига дунѐдаги энг меҳрибон ўгай она аҳлоқли кишига айлантиради. Шунинг
кириб келса ҳам кемтик бахтларининг учун ҳам мазкур концепт маънавий-
ўрни тўлмайди [Тоҳир Малик, 102]. ахлоқий хусусиятларни акс эттиради.
Концептларнинг инсон таффаккуридаги Инглиз ва ўзбек тилларидаги
асосий ўрни- бу субъектнинг объектга ―БАХТ‖ концепти биринчи навбатда
бўлган муносабатини аниқлаш ва шу ―ОИЛА‖ концепти билан вербаллашади.
объектни категоризациялаш ҳисобланади. Инглиз тили лексик системасидаги
Концепт- бу маданий белгиланган ―БАХТ‖ концептининг объектив ва
вербаллашган маъно бўлиб, лексик- субъектив жиҳатлари киши ҳаѐтидаги
семантик парадигмани ҳосил қиладиган, ҳолатлар билан боғлиқ равишда luck ва

40