Page 13 - 4-2017
P. 13
Хорижий филология. №4, 2017 йил
тилидаги golden deeds иборасини ўзбек табиийликка йўйишга олиб келмаслиги
тилига ―олтин хатти-ҳаракат‖ кўринишида керак.
ўгира олмаганимиздек, golden opportunity Тафаккур тили асосий концептуал
бирикмасини ―олтин имконият‖ мазмунида бирликлар бўлган лисоний тушунчалар
таржима қилишдан қочамиз (биринчи билан бир қаторда, воқелик идроки
иборадаги golden сўзининг муқобили жараѐнида шаклланадиган ва кўпинча
―олижаноб, мардонавор‖ бўлса, иккинчиси субъектив характерда бўлган нолисоний
―ажойиб‖ маъносини бермоқда). тушунчаларни ҳам қамраб олади. Инсон
Маъно шу қадар нотўғри, тафаккури лисоний жамоага тегишли
товланувчан ҳодисамикан?! У ҳолда бўлган рамзлар ва субъектларнинг мулки
луғатшунослар нима билан ва қандай иш бўлган образ (тимсол)лар учрашувини
кўрар эканлар? Асосийси, инсонлар бир- тақозо этадиган динамик жараѐндир.
бирларини қандай тушунар эканлар-у, Шундай экан, лисоний концептларнинг
таржимонларнинг таянчи нимада экан? Бу новербал образлар билан муносабатига
қабилдаги саволлар кетма-кет ҳам қўнимсизлик хос, уларнинг бири
туғилаверади. Чексизлик математика фани иккинчисига кўчиб туради. Бундай
учун қанчалик мавҳум мезон бўлса, ―қўнимсизлик‖ алоҳида тил бирлигининг
тилшунослик ва таржимашунослик учун турли кўринишидаги концептлар билан
шу қадар ноаниқ изоҳдир. Ноаниқликдан муносабатда бўлишига сабаб туғдиради.
қочиш назариѐтчи ва амалиѐтчи учун бир Рональд Лангакер сўз ―чексиз миқдордаги
хилда муҳим. концептлар тўплами билан боғланиш
Бир неча йил олдин америкалик хусусиятига эга‖, деган тезисни олға
икки семасиолог ўртасида кечган баҳсни суради [Langacker 1999:6]. Ушбу тезисни
эслайлик. Р.Жакендофф NP kept the money эътироф этмасликнинг иложи йўқ ва
―NP пулни сақлади‖ ва NP kept the crowd бунинг исботини маъно товланишлари
happy ―NP халойиқни шод (хурсанд) мисолида кўриш мумкин. Қиѐсланг:
сақлади (ушлаб турди)‖ гапларини Куйида йиғлар эдим мен зор ҳар
қиѐслатиб, keep ―сақламоқ‖ феъли иккала беморга,
ҳолатда турлича маъно ифодалашини қайд Эмди йиғларлар бари беморлар мен
этди [Jackendoff 1996:37]. Ж.Фодорнинг зорға.
фикрича, бу ҳолатларда keep феълининг Алишер Навоий ҳазратлари битган
маъноси ўзгармас экан, чунки у бир хил ушбу сатрлар ягона бир лисоний
муносабатни ифодалаѐтган эмиш, фақат бу бирликларнинг турли тушунча ва
муносабат биринчисида NP ва пул концептлар билан боғланиши самарасида
ўртасида бўлса, иккинчисида NP ва янгидан-янги маъно касб этишига ѐрқин
халойиқнинг шодлиги оралиғида кечмоқда мисолдир. ―Бемор‖ сўзи биринчи қаторда
[Fodor 1998:53]. ―ишқ аҳли‖ни англатмоқда ва худди шу
Маълумки, Жерри Фодор тушунча билан боғланаѐтган ―зор‖, ишқ
маънонинг ―жиддий назарияси‖ни дардига гирифтор бўлганларга ўз дардини
яратишни ихтиѐр қилган олимлардандир. айтиб зорланиш ҳаракатини ифода
Унинг назарияси менталистик этмоқда. Кейинги қўлланишдаги ―бемор‖,
мундарижага эга бўлиб, у маънони оддий ўз навбатида, ―хаста‖, ―касал‖, ―заиф‖
тузилма сифатида қарашдан қочади ва маъносига эга ва унинг билан боғланишда
ментал тасаввурлар (mental representation) бўлган ―зор‖ эндиликда (-ға қўшимчаси
атроф–муҳитга бирон бир нарсанинг билан ҳамроҳликда) ―бечора‖, ―ишқ
таъсиридан иборат деб ҳисоблайди. дардидан хўрланган кимса‖ маъносини
―Тафаккур тили‖ (language of thougt) ѐки олмоқда. Тилнинг ―тилла сандиғидаги
ментал тасаввурнинг интенционаллиги дуру гавҳарларни қўлга олиб салмоғини
рост, у албатта бирор нарса ҳақида ахборот ўлчаб, ҳар бирининг пешонасидан ўпиб
беради, лекин бу семантиканинг қўйишга‖ ундаган халқ шоири Эркин
Воҳидовнинг ушбу изоҳларини [Воҳидов
12
