Page 14 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

2014:134-135; Қиѐсланг: Нурмонов 2014] саволларнинг бошқача қўйилишига сабаб
ўқиѐтиб, дунѐ маъношуносларини ўзбек бўлмоқда. Юқорида келтирилган
тилини ўрганишга чақиргинг келади. фикрларга биноан, мабодо сўзнинг турли
Шундай бўлганида, ўзини шароитларда турли концептлар билан
маъношуносликнинг ―миттивойларини боғланиши ҳар хил маъно ифодасига олиб
елкасида олиб юришга қодир девкор келадиган бўлса, тил бирликлари маъноси
арбоби‖ деб ҳисоблайдиган Ж.Лакофф барқарорлик хусусиятидан холими?
кабиларнинг инглиз тилидан бошқа барча Маънодаги барқарорлик йўқолган
тиллардан воз кечиши мумкинлиги тақдирда инсонлар бир-бирларини қандай
ҳақидаги ғоясининг нақадар фосиқ, тушунадилар ва таржимон ахборотни бир
асоссизлигини намойиш қилиш осон кечар тилдан иккинчисига кўчиришга нимага
эди. Бу чала файласуф-тилшуноснинг асосланади?
―Исус Христос инглиз тилида сўзлаган‖ Маънодаги ўзгаришлар, унинг
деган даъвоси, худди ўтган асрнинг ривожланиш босқичларини болалар
ўттизинчи йилларида ―семантик учбурчак‖ нутқининг тадқиқи асосида ўрганган рус
чизмасининг муаллифлари Огден ва психологи Л.С.Выготский маънонинг
Ричардс ўта чегараланган ҳажмдаги мавжудлигини бошқа маъноларга нисбатан
луғавий-грамматик минимум намунаси умумийлик муносабатида кўради. Шу
бўлган Bacis Englishни интеллектуал сабаб тушунча табиатининг мураккаблиги
мулоқот учун етарли манба сифатида ҳам тўлиқ кўламда унинг бошқа
истеъмолга тиқиштиришларидек, тушунчалар билан ўзига хос равишда
хомҳаѐлдан бошқа нарса эмас. боғланишида намоѐн бўлади. Шунингдек,
Дарвоқе, сўзнинг турли тушунчалар маъно шаклланишини таъминлашнинг энг
билан боғланишида маъно ифодалаш юқори босқичида турадиган тушунча ва
хусусияти ҳақида ўрта аср олимлари ҳам маънолар муносабати ҳақидаги
ижобий фикрлар билдириб ўтганлар: умумлаштирувчи тасаввурлар алоҳида
―Концепт,–деб ѐзади Б.Грасиан,–онгда идрок амалларидан ташкил топмасдан,
турли предметлар (ғоялар, тушунчалар ва балки олдинги босқичдаги тассавурлар,
ҳоказо) ўртасидаги алоқа ҳақида тасаввур умумлашмалар асосида ҳосил бўлади
пайдо бўлиши ва ушбу алоқани тимсол, [Выготский 2008:386-388]. Демак,
сўз ѐки ҳаракат воситасида ифодалаш маънонинг турғун статик эмаслиги
имконияти туғилишида шаклланади‖ ҳақиқат, у ўзгариб, ривожланиб турадиган
[Европейская поэтика 2010:231]. Шунга ҳодисадир ва бу ўзгаришлар тафаккурнинг
яқинроқ фикрни машҳур физик турли кўринишларда кечишида ҳам
В.Гейнзенбергнинг қайдидан ҳам ўқиб намоѐн бўлади. Маънонинг табиати ва
олишимиз мумкин: ―Талаффуз қилинган моҳиятини умумлаштириш когнитив
ҳар қандай сўз нафақат маълум бир фаолияти натижасида кўринади ҳамда
тушунчани, балки ушбу сўзнинг маъноси ушбу фаолият ҳар қандай маъно
сифатида қараш мумкин бўлган батамом шаклланишида марказий ўринга чиқади.
онгли тафаккур ҳаракатини туғдиради. Маъно шаклланишининг
Натижада, бир сўз онгнинг ботинида қатор концептуал асосга эга эканлигини ҳеч
маъно бўѐқлари ва баъзан сезиш қийин қачон инкор этиб бўлмаса керак.
бўлган ассоциацияларни ҳос қилади‖ Л.Выготский бот–бот таъкидлаган
[қаранг: Сухачѐв 2007: 14-15]. умумлаштириш амали номланаѐтган
Инчунин, узоқ даврлар таъқиқда предмет–ҳодисаларнинг хусусиятлари
турган ҳудуд–лисоний онгнинг тадқиқ объектив бўлиши ѐки ушбу
объектига айланиши когнитив хусусиятларнинг субъектив тасаввур,
тилшуносликнинг (айниқса когнитив идрок замирида ажратилишидан қатъи
семантика соҳасининг) ривожига салмоқли назар маънонинг пойдеворида туради.
туртки бериши билан бир қаторда, маъно Тил бирликларининг кўпчилиги
ҳодисаси ўрганилишига оид баъзи қатор маъно хусусиятларига эга ва улар

13