Page 45 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

NEMIS TILIGA O‟ZLASHGAN SO‟ZLARNING IMLOSI XUSUSIDA

Dots. Nazarov Po‟lat Jo‟ramurodovich

Kalit so‟zlar: so‟z boyligi, lug‟aviy tarkib, so‟z birikmasi, chet tilidan kirib kelgan so‟zlar,
o‟zlashma so‟zlar, so‟zlarning talaffuzi va imlosi.

Ma‘lumki, har bir til lug‘at tarkibining Vaholanki, ingliz tilidagi ―Job‖ so‘zi
boyib borishida boshqa tillardan so‘z olish hamda kelib chiqishi Sharqiy Osiyo hududiga
asosida so‘z boyligining oshib borishi muhim tegishli bo‘lgan ―Joga‖ atamasi faqat ot so‘z
o‘rin tutadi. Ma‘lum bir tilning hozirgi davr turkumidagina qo‘llanila oladi.
ravnaqida eng avvalo davlatlararo ijtimoiy- Yoki, nemis tiliga o‘zlashgan ―Lyzeum,
iqtisodiy aloqalar, fan-texnika taraqqiyoti College, Chef, Charakter‖ kabi so‘zlardagi
asosida boshqa bir tilga taalluqli bo‘lgan so‘z ba‘zi bir harflarning tovush xususiyatiga
va iboralarning o‘zlashishi ko‘zga alohida ahamiyat berish talab etiladi. Zero,
tashlanmoqda. Jumladan, globallashuv nemischa so‘zlarda ―eu‖ diftongining talaffuzi
jarayoni, yangi pedagogik texnologiyalarning ―oy‖ deb , ―g‖ va ―ch‖ undoshining o‘qilishi
har jabhada qo‘llanilishi natijasida dunyodagi esa qoidaga ko‘ra |g|, |ɞ |, |x| tarzida talaffuz
ko‘plab tillarga ingliz tiliga oid so‘zlar kirib etiladi. Shu sabab, nemis tilini o‘rganayotgan
kelmoqda. talabalarga bunday so‘zlarni qaysi tillardan
G‘arbiy Yevropa tillaridan biri nemis tiliga o‘zlashganligini va qanday
hisoblangan nemis tili ham yillar davomida talaffuz qilinishini alohida uqtirib o‘tish talab
qo‘shni davlatlarning tillari, jumladan, etiladi.
qadimgi lotin tili, shuningdek italyan, Shuningdek, nemis tilida chop
fransuz, ispan, rus, ingliz tillaridan olingan etilayotgan darslik va adabiyotlarda
so‘z va iboralar asosida o‘z lug‘at boyligini o‘zlashgan ba‘zi bir so‘zlarning ikki xil
boyitgan. Nemis tilining ilk shakllanish shaklda yozilishini ham talabalarda
davrida lotin tilining lug‘at boyligi yetakchilik tushunmovchilik keltirib chiqarishi mumkin
qilgan bo‘lsa, 9-13 asrlarda fransuz va ispan deb hisoblaymiz. Jumladan, ―kompyuter,
tillaridan, Yevropadagi uyg‘onish davrida kreativ‖ kabi so‘zlar hozirgi nemis tilida
italyan tilidan, Ikkinchi jahon urushi imloviy ko‘rinishi bo‘yicha ikki xil shaklda
natijasida rus tilidan, fan-texnika jadal ifoda etilmoqda: ―Komputer - Computer‖,
sur‘atlar bilan rivojlanayotgan bugungi kunda ―kreativ - creativ‖.
esa ingliz tilidan o‘zlashgan so‘z va iboralar Olinma so‘zlarning qo‘llanilishi
nemis tilining lug‘at tarkibidan muqum o‘rin borasidagi fikrimizning isboti sifatida biz
egallaganligi e‘tiborga molikdir. o‘rta maktabning yuqori sinf o‘quvchilari
Ammo bir tildan ikkinchi bir tilga hamda akademik litsey va kollej o‘quvchilari
o‘zlashgan so‘zlarning grammatik belgilari, uchun mo‘ljallangan darsliklarda ifoda
tovush tizimi hamda imloviy ko‘rinishi ayrim etilgan olinma so‘zlar va ularning imlosi
qiyinchiliklarni ham keltirib chiqarishi borasida to‘xtalib o‘tamiz.
mumkin. Masalan, nemis tiliga boshqa tillar Sh.S.Imyaminova, S.Ya.Abdullayeva,
asosida o‘zlashgan ot so‘z turkumiga mansub L.T.Xoliyorovlar tomonidan yaratilgan
quyidagi so‘zlardan fe‘llar hosil qilish ―Deutsch‖ darsliklarida 100 ga yaqin
mumkin: o‘zlashma so‘zlar qo‘llanilgan. Ammo bu
jobben - nemis so‘zlashuv tilida so‘zlarning nemis tilida ifoda etishda
―ishlamoq‖ ma‘nosida; mualliflar tomonidan ba‘zi bir imloviy
joggen - ―gimnastika bilan xatoliklarga ham yo‘l qo‘yilganligini
shug‘ullanmoq‖, ―yugurmoq‖ ma‘nolarida. ta‘kidlab o‘tishimiz zarur. Jumladan, o‘rta
maktablarning 10-sinflari uchun

44