Page 74 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

масаласига кейинчалик батафсилроқ нутқий актларнинг бевосита ва билвосита
тўхталмоқчимиз, ҳозирча ушбу назария турларга тақсимлашга олиб келади.
доирасида прагматика ва семантика Ш.Сафаровнинг қайдича,
муносабати алоҳида таъкидланганлигини прагматикани кенг маънода англамоқ
эслатмоқчимиз. даркор, у тилшуносликнинг семантика ва
Прагмалингвистика ривожининг синтаксис соҳаларида ўрганиладиган
дастлабки босқичларида прагматика ва масалаларни ҳам қамраб олади ва ўзига
семаника фарқланиши Г.Морриснинг хос умумлаштирувчи йўналиш вазифасини
семантик таълимотига асосланган эди: ўтайди. Шунга нисбатан, прагматик
биринчиси лисоний белги ва ундан назария сўзловчи ва тингловчининг гап
фойдаланувчи муносабати билан боғланса, ѐки матн пропозициясини бир хилда қабул
иккинчисида эса, лисоний белгиларнинг қилишини эътиборга олади (Сафаров
номланаѐтган объект билан муносабати 2008:43).
етакчи ўринга чиқади (Терентьева 1983; Унутмайликки, семантика ва
Азнаурова...). айтиш жоизки, ушбу прагматика муносабати билан қизиққан
ишларда ўрганиш предмети асосан тадқиқотчиларнинг қарийб барчаси ушбу
луғавий бирлик–сўз бўлиб, бундай ҳолда муносабатнинг мураккаблигини ва фан
сўзнинг маъносида нима акс топишини тараққиѐтининг ҳозирги босқичида ушбу
маълум даражада аниқ кўрсатиш имкони соҳаларни батамом чегаралаб ташлашнинг
бор ва уни семантиканинг объекти имкони йўқ эканини қайд этадилар. Бир
сифатида қарашга ундайди. Сўзнинг пайтлар машҳур инглиз тилшуноси
номланаѐтган нарса–ҳодиса билан боғлиқ Ж.Лайонз, тил ва нутқ босқичларини
бўлмаган қўшимча маъноси эса қатьиян чегаралаш йўлидан бориб, бир
прагматика ҳудудига қолдирилади. томондан, матн–гап ва тизим гап, гап–тил
Нутқий актлар доирасида, худди ва гап белги, иккинчи томондан, нутқий
матн тилшунослигида бўлганидек, матн ҳолат ва нутқий–ҳосила, нутқий белги
мазмуни ва узатилаѐтган ахборот ҳодисаларини фарқлашни таклиф қилган
мундарижасининг қайси қисми эди (Lyons 1977:64). Бундай тақсимот гап
доимийлигини ѐки муаллиф мақсадига маъносининг (пропозициясининг)
боғлиқ ҳолда шаклланганлигини ажратиш семантик ҳудудига қолдириб, нутқий
қийин масала. Зотан, муаллиф тузилма маъносини прагматика соҳасига
мақсадининг нутқий тузилмада қолдиришга ундайди. Г.Г.Почепцов қайд
воқеланиши семантиканинг иштирокисиз этганидек, ―прагматик хусусиятлар кўплаб,
кечмайди. Шу сабаб, семантика ва қатор қўлланишлар маҳсули сифатида
прагматикани ―объектив мавжудлик– юзага келади ва мавжуд бўлади‖
муаллиф томонидан киритилганлик‖ (Почепцов 1985: 17). Демак, лисоний
қарама-қаршилигида фарқлаш бирликларнинг бирор бир аниқ мулоқот
қийинлашади. Оқибатда, ушбу муаммо вазиятида фаоллашуви прагматик таҳлил
билан қизиққанларнинг хулосалари объектига айланади.
турлича: бир гуруҳ тадқиқотчилар (Т.А.ван Тилнинг жамиятда бажарадиган
Дейк, Г.Камп, А.Кашер, Г.Г.Почепцев, муҳим вазифаларидан бири–мулоқот
В.В. Богданов ва б.) нутқий актлар воситаси ролини ўташдир. Прагматик
назариясини тўлиғича прагматика соҳасига билим, ўз навбатида, инсон фаолияти
оид, деб ҳисоблайдилар. Америкада нашр давомида тўпланган тажриба натижасидир,
қилинган Syntax and Semantics (1978) ахборот алмашинуви жараѐнида ушбу
тўпламининг муаллифлари семантика ва билим лсоний воқеланади ва шу йўсинда
прагматикани нутқий формулалар онгда сақланади. Лекин ҳар бир алоҳида
қўлланишининг доимийлиги ѐки нутқий мулоқот пайтида лисоний белги
фавқулодда эканлигига нисбатан янгича мазмун ифодалай олиши мумкин.
чегаралаш йўлини қидирадилар. Бу эса Прагматикага оид муаммолар
ҳозирги пайтда бошқа соҳаларга оид

73