Page 75 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

ишларда ҳам муҳокама қилинмоқда. Прагматиканинг узатилиши ва
Бинобарин, Луис Каммингз қабул қилинишига нисбатан тақсимоти
прагматиканинг кўпсоҳавий фан эканлиги турли йўналишдаги тадқиқотларни
ҳақида гапираѐтиб, унинг ―сунъий умумий соҳа атрофида бириктиришга
интеллект‖ йўналиши билан боғланишига имкон яратади. Ч.Моррис берган
тўхталиб ўтади. Мутахассислар SCHOLAR таърифдаѐқ прагматиканинг
деб аталадиган компьютер дастуридан социолингвистика ва психолингвистикадан
каучук Гвинеяда ишлаб чиқариладиган узоқ турмаслиги аѐн бўлган эди. Чунки
маҳсулот бўлиши мумкинлигини инсонга таъсир кўрсатишнинг лисоний
сўрайдилар. Ушбу дастурда каучукнинг механизмлари тадқиқи бу йўналишларнинг
фақат Перу ва Колумбияда ишлаб барчаси учун бир хилда хосдир. Уларнинг
чиқарилиши ҳақида маълумот бор. Мабодо барчаси ягона бир прагматик
Гвинеяда каучук дарахти бўлганида, муносабатнинг турли жиҳатлари билан
дастурда бу ҳақидаги маълумот бўлиши қизиқади. Аниқроғи, лисоний таъсир
керак эди. Ундай маълумот йўқ эканми, механизмларининг синов–тажрибалар
демак, Гвинея каучуки борасидаги орқали ўрганилиши (социолингвистика ва
фаразлар нотўғри (Cummings 2005:64-66). исихолингвистикада) қабул қилувчи
Бундай хулосага келиш прагматикасини ўрганиш учун қулай
прагмалингвистикада амалда бўлган бўлса, нутқий актлар ва дейктик иборалар
қайдлардан фойдаланишни тақозо этади. таҳлили эса ахборотни узатувчининг
Прагматик таҳлилга таржима жараѐнида прагматикасини намоѐн қилади. Охирги
ҳам муҳтожлик туғилади. Шу сабаб ҳолатда асосий эътибор лисоний шаклнинг
аслиятдаги ахборотнинг таржима тилида сўзловчи мақсадини ифодалашга нақадар
муқобил равишда ифода топиши мос келиши масаласи муҳимлашади.
муаммоси устида бош қотираѐтган Матннинг прагматик имкониятларини
олимлар ―таржима прагматикаси‖ билиш, ўз навбатида, бошқа
тушунчасига мурожаат қилмоқдалар. мундарижадаги прагматикани, яъни
Лингвосоциопсихология соҳаси ахборот ѐки хабар прагматикасини юзага
вакиллари прагматикани икки йўналишда, келтиради. Ушбу турдаги прагматик
яъни матн–муаллиф ва матн–адресат мазмун таржима прагматикасига ҳам
муносабатларида тавсифлашни маъқул тааллуқли.
кўрадилар. Натижада, ахборотни узатувчи Мазкур йўналишда, биринчидан,
ҳамда ахборотни қабул қилувчи тадқиқ объекти матн бўлиб, тил
прагматикалари фарқланмоқда. Улардан бирликларининг матнда қўлланишида
биринчиси ―статик‖ характерга эга, чунки ҳосил бўладиган маъно хусусиятлари
матн фақат биргина талқинга, яъни таҳлил қилинади. Албатта, бу матн
муаллиф талқинига эга, адресат талқини прагматик хусусиятлари ва алоҳида
эса, аксинча, динамик характердадир, зеро луғавий бирликлар прагматик
―матнни қабул қилувчилар сонига қараб, имкониятларни бир хил талқин
талқинлар ҳам давомсиз бўлиши кутилган қилинишига олиб келмаслиги керак. Лекин
ҳол‖ (Дридзе 1980:124-125). ҳар иккала ҳолатда ҳам таҳлил методлари
Психолингвистикада асосан нутқий таъсир умумий бўлиши мумкин.
механизмлари ѐритилганлиги сабабли Ушбу йўналишдаги тадқиқотларда
ахборотни қабул қилувчи прагматикаси сўзловчи (муаллиф) мақсади ва
олдинги ўринга чиқади. Ушбу ўтказилаѐтган таъсир самараси ѐрдамчи
йўналишдаги ишларда семантика ва ролни ўтайди. Шунга нисбатан,
прагматика муносабати муҳокама прагматикага оид тадқиқотларда асосий
қилинмайди. Муаллифларнинг таҳлил бирлиги тўлиқ шаклланган матн
эътирофича, матн сатҳида бу масала ѐки бошқа турдаги нутқий, дискурсив
муҳим бўлмасдан, балки уларнинг тузилмалар бўлади. Зеро, лисоний
фаоллашуви ўзаро боғлиқликда кечади. бирликларнинг прагматик имкониятлари

74