Page 69 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

ТАРЖИМА –ТАЪСИР ЁХУД “УЧИНЧИ” АДАБИЁТ

Жабборов Салим Жабборович,
Самарқанд давлат чет тиллар институти доценти
Илѐсов Фаррух,
Самарқанд давлат чет тиллар институти магистранти

Калит сўзлар: омухталашмоқ, сўра, “учинчи”, “ўзига хос” адабий асар, аруз, вазн,
ритм, парадигма, метрик.

―Таржиманинг қанчалик қусурлари унга маъқул келмайди. Вольтер Муҳаммад
кўп бўлишидан қатъи назар, таржима алайҳис - салом ҳаѐтини ўта салбий талқин
қилсак ҳам, таржима қилинсак ҳам – буни қилган эди. Бизнингча, мана шу ҳолат унга
катта бахт деб билиш лозим,‖- деган эди маъқул тушмайди. ―Муҳаммад‖
буюк олмон шоири И.В.Гѐте. Дарҳақиқат, трагедиясини таржима қилиш жараѐнида у
Гѐтенинг қанчалик ҳақ эканлигини ―Ҳадис‖ларни, ―Қуръони Карим‖ни,
ҳаѐтнинг ўзи исботлаб турибди. Бадиий пайғамбар Муҳаммад алайҳис-салом
таржима ҳар қандай адабий янги ғоя, янги ҳазратларининг таржимаи ҳолини
образ, янги сўз ва ибора, янги сюжет, янги сидқидилдан ўрганиб чиқади. Ҳатто араб
жанрлар билан бойиб боради. Натижада тилини ўрганишга ҳаракат қилиб,
аслият билан таржима тили омухталашиб, ―Қуръони Карим‖дан 10 та сурани немис
―учинчи‖ ўзига хос адабий асар юзага тилига таржима қилади. Унинг ўзи
келади. Мисол тариқасида И.В. Гѐтенинг пайғамбар Муҳаммад алайҳис – салом
―Ғарбу Шарқ девони‖ни, Ҳ. Ҳайненинг ҳақида драматик асар ѐзишни
―Фирдавсийнома‖ асарини, Т.Тўланинг режалаштиради. Бизгача асарнинг
―Қўвваи қаҳқаҳа‖ драматик асарини, ―Muhammades Gesang‖, яъни ―Муҳаммад
А.Ориповнинг ―Жаннатга йўл‖, монологи ‖ етиб келган холос.
Э.Воҳидовнинг ―Тирик сайѐралар‖ Юқорида таъкидлаганимиздек,
асарларини айтиб ўтишимиз мумкин. шарқ шоирларидан Низомий Ганжавий,
Демак, ―таржима - таъсир‖ масаласи Анварий, Саъди Шерозий, Ҳофиз Шерозий,
тасодифий ҳол эмас, балки диалектик Жомий, Алишер Навоий каби етук шарқ
қонуниятдир. шоирлари асарларининг европа тилларига
Маълумки , И.В. Гѐте яшаган давр ва, хусусан, олмон тилига таржима
шарқ адабиѐтини, урф – одатини, яшаш қилиниши олмон маънавиятининг янада
тарзини чуқур ўрганган даврга тўғри келди. юксалишига, бойишига олиб келди.
У ўзи яшаган вақтдаги шарққа оид барча Натижада олмон шеъриятида янги жанр –
адабиѐтларни мутолаа қилди. Инглиз аруз жанри юзага келди. Бу жанрни олмон
шарқшуноси Ҳ.Бромснинг таъкидлашича, шеъриятига биринчи бўлиб олиб кирган
у 48 та шарққа оид китобни ўрганиб шоир И.В.Гѐте ҳисобланади.
чиққан. И.В.Гѐте ѐшлигидан Страсбург Маълумки, ―вазн‖ арабча сўз бўлиб,
университетида устози Ҳердернинг ўлчов, тарози каби маъноларни ифода
раҳнамолигида шарқ адабиѐтини этади. Демак, вазн шеърий нутқни насрий
ўрганишга киришган эди. Кейинчалик нутқдан фарқ эттирувчи шеърият
Ваймар Герцоги Карл Августнинг асосларидан бири. Вазн ритмик нутқ
таклифига биноан, француз адиби бўлган шеърнинг асосий
Вольтернинг ―Муҳаммад‖ трагедиясини компонентларидан бири, жамловчи
немис тилига таржима қилишга киришади. атамалардан биридир. Шеър қайси вазнда
Лекин нима сабабдандир охирига бўлишига қараб, бармоқ вазни, аруз вазни
етказмайди, чунки трагедиянинг мазмуни каби махсус атамалар қўлланилади.
68