Page 20 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

Ҳозирча эса кўчадан жанжалкаш аттор қиларкан, Дорен камтарин адабиѐт
аѐлнинг шанғиллаши эшитилади. ўқитувчиси ўзининг ѐзувчилик иқтидори
―Мараз‖да Дорен кундалик туфайли эмас, балки ўғли тўқиган
турмушнинг аниқ пайқалган хусусиятлари ―Ҳаммасига тупурганимиз тўғрисида‖
билан ривоятнинг ўзига хос қоришмасини қўшиғининг оммалашиб кетиши сабабли
тақдим этади. Азалий адабий, аввало халқ таниладиган вазиятни атайин
оғзаки ижоди анъаналарига амал қиларкан, бўрттирмайди ва кучайтирмайди.
Дорен телбани комедиясининг энг ақлли Мустақил тарзда ҳеч вақони тушуниш ва
персонажи сифатида талқин этади. Замона ҳатто шунга истакдан ҳам маҳрум бўлган
кишиси учун одатий ҳолатга айланиб, уни Бенуа Ларознинг онаси билан синглиси
шахс сифатида хароб қилаѐтган, уни қаҳр- ҳам кулгили кўринадилар. Бенуанинг
ғазабли ва тажовузкор маҳлуққа ойисининг ўғли ѐзган роман тақдиридан
айлантираѐтган дунѐ телбалигига айнан кўра мушукнинг иштаҳаси кўпроқ
ана шу персонаж энг самарали тарзда ташвишга солади. Лекин набирасига
қарши тура олади. Дореннинг ижодий кутилмаганда насиб этган ―эстрада
йўлида энг катта муваффақият улуши юлдузи‖ шуҳрати унда анчайин кўтаринки
тўғри келган ―Шлягер‖ (1974) руҳ ато қилади.
комедиясининг ҳам долзарблиги Дореннинг кўпгина асарларида
олдингиларидан кам эмас. Унинг янги бўлгани каби, ушбу пьесада ҳам муаллиф
пьесаларини оммага таништираркан нуқтаи назари анча аниқ белгиланган:
танқидчилар уларни ―Шлягер‖ муаллифи‖ замонавий буржуа жамияти ахлоқ-одобига
қаламига мансублигини таъкидлашадилар. яхши мослашмаган қаҳрамон эмас, балки
Дореннинг комедиялари орасида саҳнада инсоний фазилатлар ва ахлоқ ҳақидаги
узоқ яшашнинг рекорди ҳам ҳозирча тўғри тасаввурларнинг оѐғини осмондан
―Шлягер‖га тегишли: унда бош ролни ўзи қилган шу жамиятнинг ўзи кулгили.
ижро этган машҳур француз актѐри Рақобат ва шон-шуҳрат ҳаваси
Франсуа Перье саҳналаштирган спектакль муносабатлар бузилишига олиб келиши
―Антуан театри‖да ҳар оқшом икки йилдан мумкин бўлган ота ва ўғил Ларозлар
ортиқ намойиш қилинди. Француз театр воқеасининг бахтли якуни, аввало шу
шарҳловчиларининг оқсоқоли Жан-Жак билан изоҳланадики, умрини ўғлига
Готье ―Шлягер‖га тақризида Франсуаза бағишлаган Бенуа энг муҳим ҳаѐтий
Дорен истеъдодининг янги қирраларини қадриятлар тўғрисидаги ўз тасаввурларини
―ҳақиқий ҳиссиѐтларнинг лиризми ва унга сингдира олган. Ҳал қилувчи изоҳда
30
самимийлигидир‖ дея алоҳида таъкидлаб Лоран шундай дейди: ―Сиз айтган ―ѐш
ўтади. Фараз қилиш мумкинки, ѐзувчи юлдуз‖га уч ой олдин айланган бўлсам,
кишини пьеса қаҳрамони сифатида танлаб, йигирма икки йилдан буѐн ўғлингизман.
Дорен унга адиблик вазифаси ва унинг Шу вақт мобайнида одатлар пайдо қилдим.
шов-шувга ўч жамиятдаги аҳволи Эҳтимол, қачонлардир мен чет тилида
хусусидаги ўз фикр-мулоҳазаларини гапиришни ўрганганларидай ―юлдуз‖га
сингдиради. Дорен муваффақият ўхшаб гапиришни ҳам ўрганарман. Аммо
қозонмаган романлар муаллифи сифатида ҳамиша менга қадрдон ўз ота тилимда
31
бошлаган бўлса-да, гап бу ерда таржимаи фикрлайман‖. Комедия қаҳрамони қўлга
ҳолнинг мос келишида эмас, балки ҳаѐт ва киритган асосий ғалаба ўғлининг ўзига
санъат ҳақидаги тасаввурлари ўз маънан яқинлигига ишонч ҳосил
истеъмолчиларига ―оммавий маданият‖ қилишидан иборат. Унинг ―эскича‖
воситаларини тарғиб қилаѐтганлар билан тушунчалари ―юлдуз‖га эсанкиратиб
мос келмаган кишиларга қанчалик қийин қўядиган шон-шуҳрат босимига қарши
эканлигидадир. Жанр қонунларига риоя

30 31
Le Figaro, 20 septembre 1974 . Қ. С. 253. Comedies. M.: ―Radouga‖, 1986
19