Page 84 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

феъллари мавжудлиги билан рост шудан, гӯш ба қимор шудан // қулоғи
тавсифланади: чашм афтидан // кўзи динг бўлмоқ каби.
тушмоқ, ба чашм афтидан // кўзга Таҳлил этилаѐтган тилларнинг бир
тушмоқ. Кўриш ҳиссиѐтларининг қатор фразеологик бирликлари мавжудки,
йўқотилиши қуйидаги фразеологик улар эшитишни қисқа вақт рад этиш
бирликлар билан ифодаланади: аз чашм жараѐнини тавсифлайди: пардаи гӯшаш
гум шудан // кўздан йўқолмоқ, ба чашм ғавс // қулоғини бекитиб олмоқ, қулоғи том
нанамудан // кўзга кўринмай қолмоқ. битган, (тожикча гӯшашба қўрғошим
Қуйидаги фразеологик бирликлар эса бити кардагӣ варианти Самарқанд
мақсадли тушунилган кўриш ҳиссиѐтлари
мавжуд эмаслиги билан нофаоллик касб шевасида ишлатилади).
гуруҳдаги
фразеологик
Мазкур
этади: чашмакӣ задан // кўзини ўйнатмоқ. бирликларнинг бир нечтаси эшитишнинг
Баъзи фразеологик бирликлар кўриш сусайиши, тиниқлиги мазмунини белгилаб
ҳиссиѐтининг қисқа муддатли эканини беради: гӯши касе тинч шудан // қулоғи
билдиради: назар партофтан // кўз қирини
ташламоқ. тинмоқ.
Кўриниб турибдики, ушбу ибора
Демак, тожик ва ўзбек тилларига хос
шахс хусусиятини ифодаловчи иборалар, қулоқ лексемаси орқали узатилаѐтган
эшитиш мазмунини ифодалаб, доимий
асосан, кўз лексемаси орқали ифодаланиб,
инсон кўриш ҳиссиѐтларини очиб беришда равишда эшитиш ҳиссиѐтлари ва уларни
қабул қилиш мазмунидаги фразеологик
умумийликка эгадир. Нима бўлганида ҳам, бирликлар таркибида мавжуд. Фақатгина
қиѐсланаѐтган тилларнинг ҳар бирида ба даҳони касе нигоҳ кардан // оғзига
ўзига хос лингвокультуремаларга эга қарамоқ фразеологик бирлигида оғиз
иборалар мавжуд. Чашм сиѐҳ задан // кўз лексемаси қўлланилиб, у гапириш
олди қоронғилашмоқ қоронғилик ҳолатини англатади. Унинг
мазмунига эга бўлиб, у, одатда, ҳеч нарса лингвокультуремаси эшитувчи ҳолатини
кўринмаяпти маъносида ишлатилади ва ўз белгилаб беради.
таркибида қоронғилик лингвокуль- Иккала тилнинг фразеологизмлари
туремасини ифодалайди ѐки иши учун умумий бўлган лингвокультурема
юришмаслиги, тажрибасизлик жараѐни товушларга нисбатан ҳайвонларнинг
чашм кофтан // кўзи ўйилди деб ҳаракати устидан кузатувларга асосланиб,
номланади. қуйидаги фразеологизмлар билан
2. Эшитиш ҳиссини ифодаловчи
кичик гуруҳ ѐритилган: гӯшашро парда гирифтан, кари
Фразеологик бирликларнинг мазкур ботил // қулоғи битмоқ, қулоғи динг
кичик гуруҳи узоқдан келаѐтган бўлмоқ ва бошқа.
товушларнинг эшитиш қобилиятига 3. Пайпаслаш ҳиссини ифодаловчи
нисбатан таъсири мазмунини ифодалайди: кичик гуруҳ.
Юқорида таъкидлаб ўтганимиздек,
аз таги гӯшаш бонг задан // қулоғининг пайпаслаш билан боғлиқ ҳиссиѐтлар
тагида қўнғироқдай бақирмоқ. таркибига тери билан ҳис этиш ва ҳарорат
Шахс хусусиятини ифодаловчи
фразеологик бирликлар, асосан, ҳиссини сезиш киради. Ҳарорат ҳисси
билан биргаликда, пайпаслаш ҳиссиѐтлари
товушнинг биргина хусусиятини, яъни ҳам тери ҳиссиѐтлари турига мансуб
баландлигини тавсифлайди: гӯшро ба бўлиб, тери юзаси, инсон мулоқотда
қомат овардан // қулоқни қоматга бўлган тана юзаси ҳақида ахборот етказади
келтирмоқ. Эшитиш ҳиссиѐтларини (силлиқ, дағал, ѐпишқоқ, суюқ ва бошқа).
белгилаб берувчи фразеологик Шу билан биргаликда, мазкур аъзоларнинг
бирликларнинг асосий мақсади эшитиш ҳарорат параметрлари ҳақида ҳам ташқи
жараѐнида амалга оширилаѐтган мақсад муҳитга ахборот етказилади [5, 136].
мазмунини белгилаб беради: Гӯши касе

83