Page 85 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

Ҳарорат ҳиссиѐтлари иссиқ, совуқ, Очлик ва ташналик интероцептив
ниҳоятда совуқ, қалтираш каби ҳиссиѐтлар бўлиб, улар организмнинг ички
ҳиссиѐтларни уйғотиб, бу ҳолат ҳолатини акс эттирувчи тананинг ички
қиѐсланаѐтган тилларда қуйидаги тўқималари ва органларида жойлашган
фразеологик бирликларда ўз аксини сезгичлар иши маҳсулидир. Очлик ҳисси
топади: буз барин ларзидан // эчкидай мазмуни ҳар икки тилда мавжуд бўлган
қалтирамоқ, офтоб задан // офтоб урмоқ, қуйидаги фразеологизмлар орқали
мағзи устухонсӯхта рафтан // эт-этидан белгиланади: шикам ноғора навохтан //
ўтиб кетмоқ ... қорни ноғора чалмоқ, шикам рехтан,
Юқорида тилга олинган шикам рафт // қорин кетди, мисли гурги
фразеологизмларда орқа бўйлаб чумоли гурусна // оч бўридай.
ғимирлаши тасвири мавжуд эмас, лекин Ҳар икки тил фразеологизмларида оч
унинг маъносини берувчи бошқа образ бўри образи қўлланилади: мисли гурги
ифодаланган. Унда инсон танаси бўйлаб гурусна гаштан // оч бўридай санқимоқ.
қалтираш мазмуни берилади: танаро ларза Бўрининг очлиги, овчининг
зер кардан // вужудини титроқ босмоқ, иштиѐқмандлиги туфайли ов давомида
дасту пой суст шудан // қўл-оѐғи овқат ейишга вақти йўқлигидан юқорида
сустлашмоқ ... тилга олинган фразеологизмлар асосида
Ҳар икки тил фразеологизмларида лингвокультуремалар яратилган.
ҳам жуда совқотиш мазмуни мавжуд. Тожик ва ўзбек тиллари
Мазкур гуруҳдаги қатор фразеологик фразеологизмларида ташналик мазмунида
бирликлар инсоннинг у ѐки бу ҳолати доимий соматизм компоненти, яъни томоқ
билан биргаликда иссиқлик, совқотиш, қўлланилади. Шунингдек, ташналик
қалтираш каби тушунчаларни ифодалайди. ҳиссиѐти қуруқлик семаси орқали ҳам
Тожик ва ўзбек тилида қаттиқ қўрқув, ҳис- ифодаланиши мумкин: ҳалқ қоқ шудан //
ҳаяжонини айнан тиш тақиллаши орқали томоғи қуримоқ. Шу билан биргаликда,
ифодаловчи фразеологик параллеллар ҳам қиѐсланаѐтган тиллар фразеологиясида
кузатилади. Келтирилган барча тўйиш ҳиссини билдирувчи
фразеологизмлар ўзига хос хусусиятга эга фразеологизмлар ҳам мавжуддир: хук
бўлиб, икки томонлама ҳиссиѐтлар барин хӯрдан // чўчқадай емоқ, аз даҳону
мазмунини ифодалаб келади. Бир бини сер шудан // оғиз-бурундан тўймоқ.
томондан, бундай ҳиссиѐтлар ҳақиқатнинг 5. Оғриқ ҳиссини ифодаловчи
муайян ҳолатини белгилаб берса, бошқа кичик гуруҳ.
томондан, организмнинг муайян ҳолатини Фразеологизмларда оғриқ ҳиссининг
тасвирлайди. Демак, пайпаслаш турли кўринишлари ифодаланади: Оғриқ
ҳиссиѐтларини узатиш билан боғлиқ ҳақидаги фразеологизмларда, оғриққа
бўлган фразеологизмларда кўпинча турли мувофиқ лексема-соматизмлар
соматизмлар қўлланади: бош, юрак, бел, қўлланилади: дар гулӯ қатор шудан //
эт, тана, мия, тиш. Айнан шу ҳолат инсон томоққа тиқилмоқ, дил задан // юрак
ҳаѐтида ҳид сезиш қобилияти, кўриш, титрамоқ, дастам шикаст // қўлларим
эшитиш ва умуман сезишга нисбатан синди .
етакчи ролга эга эмас [5, 200]. Масалан, 6. Чарчаш ҳиссини билдирувчи
сар ба осмон расидан // боши осмонга кичик гуруҳ.
етди, дил така-пука шудан // юраги така- Сезгичларга бўлган таъсирлар
пука бўлмоқ, рўйсахт шудан // бети юзасидан келиб чиқадиган ташқи ва ички
қаттиқ бўлмоқ, ба сар задан // мияга ҳиссиѐтлар турлича ва улар тана ички
урмоқ, дилаш хун // юраги қон, чашм органлари ҳамда мушак, бўғимларда
кушодан // кўз очмоқ ... намоѐн бўлади. Бунда инсон чарчашни ҳам
4. Очлик, ташналик, тўйишга хос ҳис қилиши мумкин (чарчаш,
кичик гуруҳ. кучсизланиш, организмнинг ишдан
чарчаши). Бундай ҳиссиѐтлар нутқда,

84