Page 45 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

мақсади – ўринли, вокеа, ҳодиса табиатига иборасининг мазмунидаги ўзига хосликка
оид ахборот олишдир ва бу ахборот ҳам эътибор қаратиш лозим, чунки бу ерда
қанчалик бой, ўринли бўлса, шунчалик сўзловчи банкда соатлаб эмас, балки
маъқул. Айни пайтда, коммуникация маьлум муддатга, бир неча дақиқа
тафаккур фаолиятининг ажралмас қисми бўлишини айтмоқчидек. Мабодо ундаги
эканлигини унутмаслик лозим. Шу боис, bank сўзи «дарѐнинг қирғоғи» маъносида
релевантлик (ўринлилик) тамойили қўлланганида, унда some time узоқ муддат,
сўзловчининг мулоқот қилишига «бир неча соатлар» ни англатиш мумкин
қўшаѐтган ҳиссаси билан биргаликда эди (чунки улар балиқ овига бораѐтган
тингловчи фаолиятини ҳам назорат остига бўлишлари мумкин).
олиши муқаррар. Д.Шпербер ва Кўринадики, сўз ва ибораларнинг
Д.Уилсонлар уктиришича, сўзлашни контекстдаги маъноси ўринли эканлигини
маъқул кўраѐтган сўзловчи имкони борича аниқлаш йўли билан сўзловчи фикрининг
нутқининг ўринли бўлишига ҳаракат изоҳига эришилади, барча пропозициялар
қилади. Пировардида, тингловчи ҳам равшанлашади. Аммо пропозиция
эшитаѐтганининг ишончли эканлигига коммуникатив мазмунга мос келмаслиги
умид билдиради ва шундай қабул қилади. кўплаб учрайдиган ҳол. Юкоридаги диалог
Худди шу ишончни (баъзан у тахмин иштирокчисининг мақсади ҳам маҳаллий
бўлса-да) муаллифлар релевантлик банкда (дарѐ қирғоғида эмас) бир муддатда
(ўринлилик) тамойили сифатида эьтироф бўлишини маълум қилиш эмас, аксинча
этадилар (Wilson, Sperber 1991:382). коммуникатив мақсад бощқачароқ: у
Тафсифланаѐтган тамойил маълум муддат банкда банд бўлади, демак
самарасини намойиш этиш мақсадида биргаликда тушлик қилиш таклифини
қуйидаги диалогни таҳлил қилиб қабул қила олмайди. Таклифни инкор
кўрайлик: этишнинг бундай яширин, тагмаъноли
А.Will you join me for lunch? йўлини танлашда, одатда, суҳбатдошнинг
”(Тушликка менга қўшиласизми?)” билим заҳирасига ишора қилинади, унинг
B. We‟ll be at the bank for some time? фаҳмий қобилияти асл мазмунини излаш
“Биз бироз пайт банкда бўламиз” учун етарли эканлигига ишонилади.
Диалогдаги жавоб гапининг Шундай қилиб, прагматик
мантиқий мазмунини, пропозициясини таҳлилнинг икки асосий йўналиши қиѐси
фаҳмлаш учун унинг референцияси кўрсатишича, йўналишлардан
тўлдирилиши ва кенгайтирилиши лозим. биринчисининг таянч нуқтаси меъѐрлар
Биринчи навбатда, we «биз» олмошининг (норма) бўлса, иккинчисиники –
референтини аниқлаш талаб қилинади ва тамойиллардир. Лекин уларни бир
бунинг учун контекстга мурожаат килишга биридан тамоман ажратиб қўйиш ѐки
мажбурмиз. Албатта, контекст замон ва тадқиқ жараѐнида бирини танлаб,
макон кўрсаткичлари жиҳатидан узоқроқ иккинчисини эса инкор этиш
бўлганида ушбу омилни бажариш мумкинмикан?! Аминманки, бундай
қийинроқ қечади ва қўшимча ақлий ажримчилик методологик жиҳатдан
энергия сарфини талаб қилади. Bank нотўғри ва ўта хавфли йўл. Таҳлил
сўзининг маъносини чақиш ҳам худди шу усулларининг бирини иккинчисига
каби ақлий таҳлил орқали кечади ҳамда бу қориштириб юбориш ѐки бирини устувор
сўзнинг «пул тўловларини бажарувчи ўринга кўтариб, иккинчисини унутиб
ташкилот» маъносида юбориш фанда редукционализм, яьни
қўлланилаѐтганлиги, «қирғоқ» (side of тўхтаб қолиш, орқага силжиш ҳолати
river), «қон заҳираси» (blood bank) каби юзага келишига сабаб бўлиши аллақачон
бошка маънолрнинг контекстга мос ўз исботини топган. (қаранг: Ш.Сафаров
келмаслиги аниқланади. Нихоят, sometime 2015: 91-93). Маьлумки, ҳурмат

44